Η γιορτή του Γενεσίου του αγίου Ιωάννη (24 Ιουνίου) αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες γιορτές στο λαϊκό καλαντάρι, διότι συμπίπτει με τις θερινές τροπές του ήλιου, (http://ermiss.blogspot.com/2010/02/blog-post.html) γι΄αυτό η γιορτή λέγεται και του Αϊ- Γιάννη του Λιοτροπιού. Η γιορτή αυτή είναι ταυτισμένη με τις φωτιές που ανάβονται την παραμονή και με πολύμορφες μαντικές πράξεις. Γι΄ αυτό η μέρα λέγεται και του Αϊ- Γιαννιού του Φανιστή και του Αϊ- Γιαννιού του Ριζικάρη αντίστοιχα (ριζικάρης, γιατί φανερώνει το ριζικό, την τύχη).
Οι φωτιές ανάβονται κατά γειτονιές, με ανταγωνιστική διάθεση, καθεμιά δηλαδή θέλει να ανάψει τη μεγαλύτερη. Μέσα ρίχνουν και παλιοσύνεργα της αγροτικής ζωής και του αγροτικού νοικοκυριού (παλιά κοφίνια κ.λπ.), καθώς και το μαγιάτικο στεφάνη. Μικροί και μεγάλοι πηδούν πάνω από τη φωτιά με ευχές για καλή υγεία και απαλλαγή από το κακό, όπως (Σητεία Κρήτης): «Πηδώ τον χρόνο τον παλιό και πάω στον πιο καλό».
Το άναμμα πυρρών συνηθίζεται και σε πολλές άλλες γιορτές και περιστάσεις όπως πληροφορούμαστε από τον Άτλαντα που έχει εκδώσει το Κέντρο Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.
Το έθιμο των πυρών είναι παλαιότατο, όπως δείχνει και σχετικός κανόνας της εν Τρούλλω Οικουμενικής Συνόδου (η οποία λέγεται και Πενθέκτη, το 691-692). Ο κανόνας αυτός απαγορεύει τις φωτιές που άναβαν κάθε πρώτη του μήνα μπροστά στα εργαστήρια ή στα σπίτια («ας και υπεράλλεσθαί τινε κατά τι έθνος αρχαίον επιχειρούσι».
Από τους ποικίλους μαντικούς τρόπους της ημέρας γνωστότερος είναι ο λεγόμενος «Κλήδονασ» (από την αρχαία λέξη κληδών= οιωνός). Σύμφωνα με το εθιμικό τελετουργικό, την παραμονή της γιορτής οι κοπέλες βάζουν σε ένα σταμνί αμίλητο νερό και μέσα ρίχνει η καθεμιά ένα μικροαντικείμενο με ένα χαρακτηριστικό σημάδι το οποίο υποδηλώνει την κάτοχό του. Σκεπάζουν έπειτα το δοχείο με ένα κόκκινο πανί, βάζουν πάνω μια κλειδαριά δήθεν ότι το κλειδώνουν (απ΄αυτό η εσφαλμένη γραφή «κλείδονας» και το αφήνουν όλη νύχτα έξω για να «αστρονομηθεί», όπως λέγεται, να υποστεί τη μαγική επίδραση των άστρων. Την επαύριο μαζεύονται όλες οι κοπέλες γύρο από το σταμνί και ένα παιδί του οποίου ζουν και οι δύο γονείς (αμφιθαλές) βγάζει από το νερό ένα ένα τα αντικείμενα, ενώ οι άλλοι τραγουδούν ένα αλληγορικό δίστιχο. Συνδέοντας κάθε φορά το περιεχόμενο του διστίχου ε τον κάτοχο του αντικειμένου κάνουν προγνώσεις. Στην συνέχεια, με το νερό του Κλήδονα γίνονται και άλλου είδους μαντείες (καθρεπτομαντεία, πηγαδομαντεία, μολυβδομαντεία κ.ά. πβ. Του στίχους του Γ. Σεφέρη: «Η Μοίρα μας χυμένο μολύβι, δεν μπορεί να αλλάξει. Έχυσαν τα μολύβια μέσα στο νερό, κάτω από τα αστέρια κι ας ανάβουν οι φωτιέσ»).
Τέλος ο άγιος Ιωάννης λέγεται και Ριγανάς, γιατί την ημέρα αυτή συνήθιζαν να μαζεύουν ρίγανη και άλλα αρωματικά φυτά που χρησιμοποιούσαν για μαγικοθεραπυτικούς σκοπούς, όπως είναι ο λεγόμενος «αγιόγιαννος» ή «του Αϊ-Γιαννιού το βοτάνι», με το οποίο λούζονται οι κοπέλες για να αποκτήσουν ωραία μαλλιά (θράκη).
Μερκούρης Δημήτριος
Π.Ε. Πολιτισμολόγων
(ΕΛΠ-ΕΑΠ)
merkoyr1@otenet.gr
Το άναμμα πυρρών συνηθίζεται και σε πολλές άλλες γιορτές και περιστάσεις όπως πληροφορούμαστε από τον Άτλαντα που έχει εκδώσει το Κέντρο Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.
Το έθιμο των πυρών είναι παλαιότατο, όπως δείχνει και σχετικός κανόνας της εν Τρούλλω Οικουμενικής Συνόδου (η οποία λέγεται και Πενθέκτη, το 691-692). Ο κανόνας αυτός απαγορεύει τις φωτιές που άναβαν κάθε πρώτη του μήνα μπροστά στα εργαστήρια ή στα σπίτια («ας και υπεράλλεσθαί τινε κατά τι έθνος αρχαίον επιχειρούσι».
Από τους ποικίλους μαντικούς τρόπους της ημέρας γνωστότερος είναι ο λεγόμενος «Κλήδονασ» (από την αρχαία λέξη κληδών= οιωνός). Σύμφωνα με το εθιμικό τελετουργικό, την παραμονή της γιορτής οι κοπέλες βάζουν σε ένα σταμνί αμίλητο νερό και μέσα ρίχνει η καθεμιά ένα μικροαντικείμενο με ένα χαρακτηριστικό σημάδι το οποίο υποδηλώνει την κάτοχό του. Σκεπάζουν έπειτα το δοχείο με ένα κόκκινο πανί, βάζουν πάνω μια κλειδαριά δήθεν ότι το κλειδώνουν (απ΄αυτό η εσφαλμένη γραφή «κλείδονας» και το αφήνουν όλη νύχτα έξω για να «αστρονομηθεί», όπως λέγεται, να υποστεί τη μαγική επίδραση των άστρων. Την επαύριο μαζεύονται όλες οι κοπέλες γύρο από το σταμνί και ένα παιδί του οποίου ζουν και οι δύο γονείς (αμφιθαλές) βγάζει από το νερό ένα ένα τα αντικείμενα, ενώ οι άλλοι τραγουδούν ένα αλληγορικό δίστιχο. Συνδέοντας κάθε φορά το περιεχόμενο του διστίχου ε τον κάτοχο του αντικειμένου κάνουν προγνώσεις. Στην συνέχεια, με το νερό του Κλήδονα γίνονται και άλλου είδους μαντείες (καθρεπτομαντεία, πηγαδομαντεία, μολυβδομαντεία κ.ά. πβ. Του στίχους του Γ. Σεφέρη: «Η Μοίρα μας χυμένο μολύβι, δεν μπορεί να αλλάξει. Έχυσαν τα μολύβια μέσα στο νερό, κάτω από τα αστέρια κι ας ανάβουν οι φωτιέσ»).
Τέλος ο άγιος Ιωάννης λέγεται και Ριγανάς, γιατί την ημέρα αυτή συνήθιζαν να μαζεύουν ρίγανη και άλλα αρωματικά φυτά που χρησιμοποιούσαν για μαγικοθεραπυτικούς σκοπούς, όπως είναι ο λεγόμενος «αγιόγιαννος» ή «του Αϊ-Γιαννιού το βοτάνι», με το οποίο λούζονται οι κοπέλες για να αποκτήσουν ωραία μαλλιά (θράκη).
Μερκούρης Δημήτριος
Π.Ε. Πολιτισμολόγων
(ΕΛΠ-ΕΑΠ)
merkoyr1@otenet.gr
Βιβλιογραφία
Αικατερινίδης Γ., Γιορτές του καλοκαιριού, Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στη Ελλάδα ΙΙ: Οι Νεότεροι Χρόνοι, ΕΑΠ, Πάτρα 2002
Λουκάτος Δ.Σ., Τα καλοκαιρινά, εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα 1981
Μερακλής Μ.Γ., Ελληνική Λαογραφία. Ήθη και έθιμα, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1986
Μέγας Γ.Α., Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1997
Σιέττος Γ., Αρχαίες επιβιώσεις στον Χριστιανισμό, εκδ. Aldebaran,Αθήνα 1994
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου