Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιάσει το πνευματικό κίνημα του Ρομαντισμού, το οποίο επικράτησε στην τέχνη της Ευρώπης τον 19ου αιώνα.
Αρχικά λοιπόν θα αναφέρουμε τα κοινωνικά αίτια που συντέλεσαν στην επικράτηση του παραπάνω κινήματος στην Γερμανία, μια χώρα πρωτογενούς εμφάνισής του, μέσα από το έργο ενός σημαντικού γερμανού ζωγράφου του ρομαντισμού, Κασπάρ-Νταβίντ Φρήντριχ, ο οποίος ενσωμάτωσε έντονα στα έργα του το ρομαντικό στοιχείο.
Στη συνέχεια, θα ανακαλύψουμε τις επιρροές του ρομαντισμού στην Αρχιτεκτονική και πώς αυτό μεταφράζεται στα κτίρια της εποχής, αφού αναφερθούμε σε συγκεκριμένα αρχιτεκτονικά παραδείγματα από τον σπουδαίο γερμανό αρχιτέκτονα Καρλ-Φρήντριχ Σίνκελ. Παρόλο που είναι σχεδόν αδύνατο να χαρακτηριστεί ένα κτίριο ως ρομαντικό, ωστόσο ο παραπάνω αρχιτέκτονας θεωρήθηκε ως ο αξιολογότερος εκπρόσωπος αυτού του κινήματος.
Τέλος, θα ασχοληθούμε με την επικράτηση του ρομαντισμού στη μουσική, σε μια τέχνη η οποία από πολλούς θεωρήθηκε ως η ρομαντικότερη απ΄ όλες. Κάπου εκεί, θα γνωρίσουμε το έργο ενός σπουδαίου γερμανού συνθέτη, του Φραντς Σούμπερτ, ο οποίος εκτός του ότι χαρακτηρίζεται ως ρομαντικός από το έργο του, ωστόσο και η ίδια του η ζωή συμβάλλει σε αυτό.
Γαλλική επανάσταση και Ρομαντικό κίνημα
Ρομαντισμός: Ένα κίνημα που επηρεάστηκε από την Γαλλική επανάσταση και τις ιδέες της. Μια επανάσταση, η οποία είναι το αποτέλεσμα της σύγκρουσης κοινωνικών δυνάμεων. Σηματοδοτεί τη μεταφορά εξουσίας από την κληρονομική αγροτοφεουδαρχική αριστοκρατία στη μεσαία τάξη, της οποίας η θέση εξαρτάται από το εμπόριο και τη βιομηχανία.[1]
Το σύνθημα «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη» θα εμπνεύσει ελπίδες και οράματα απέναντι στα οποία λίγοι καλλιτέχνες θα μείνουν αδιάφοροι. Έτσι λοιπόν, η ρομαντική εποχή γέννημα των κοινωνικών και πολιτικών ανακατατάξεων που ακολούθησαν τη Γαλλική επανάσταση, έρχεται στο προσκήνιο το δεύτερο τέταρτο του δέκατου ένατου αιώνα.[2]
Ο ρομαντισμός ήταν ένα ιδιαίτερα ευρύ κίνημα που αναπτύχθηκε ως αντίδραση στον νεοκλασικισμό. Υπό την ευρεία έννοιά του ο όρος Ρομαντικός» αναφέρεται σε οποιοδήποτε έργο τέχνης κυριαρχούν υποκειμενικές καταστάσεις όπως αισθήματα, διάθεση ή διαίσθηση. Οι αρχές που διέπουν τον ρομαντισμό δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην απόρριψη του ορθολογισμού, αλλά παραβλέπουν την απέχθειά του προς τον υλισμό και ιδιαίτερα προς τη χρησιμοθηρική στάση που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην επίθεση του Διαφωτισμού εναντίον της εκκλησίας. [3]
Με τον ρομαντισμό αποθεώθηκαν η φύση, το ένστικτο, ο ατομικός ή συλλογικός ηρωισμός, ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια σε κάθε προσπάθεια καταπίεσης. Υπό την επίδραση των ιδεών του κινήματος αυτού δημιουργήθηκε μια νοσταλγία για το παρελθόν και ήρθαν στο φως άγνωστοι ή παλαιοί θησαυροί της ιστορίας της ανθρωπότητας που περιέρχονταν στη μυθολογία, στην ιστορία αρχαίων πολιτισμών, στη θρησκεία, στους θρύλους και στη δημοτική ποίηση. Στην τέχνη ο ρομαντισμός δεν εκφράστηκε με ενιαία τεχνοτροπία. Η έμφαση που δόθηκε στον υποκειμενισμό είχε αποτέλεσμα την ελευθερία της εικαστικής έκφρασης. Έτσι, σημειώθηκε μια πολυφωνία. Ιδιαίτερη σημασία απέκτησε η μελέτη τεχνοτροπιών του παρελθόντος, όπως της ρομαντικής και της γοτθικής τέχνης, της ζωγραφικής του Μιχαήλ Άγγελου στην Capella Sistina, της τέχνης της εποχής του μανιερισμού και του μπαρόκ και ειδικότερα της ζωγραφικής του Ρούμπενς. Παράλληλα ευνοήθηκε και η στροφή προς την ελληνική και τη ρωμαϊκή αρχαιότητα. Έτσι μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο του ρομαντικού πνεύματος αναπτύχθηκε και ο νεοκλασικισμός[4]. Η αντίληψη του κινήματος αυτού, βρήκε στη Γερμανία την πληρέστερη ανάπτυξή της και την πιο ενθουσιώδη υποδοχή.[5]
Έτσι λοιπόν, στην Γερμανία του 18ου αιώνα, όπου ο Διαφωτισμός πέρασε και δεν ακούμπησε, ρίζωσε και θέριεψε το Ρομαντικό κίνημα, που ενώ κι αυτό εκπροσωπούσε την χειραφέτηση της αστικής τάξης όπως και ο Διαφωτισμός, εν τούτοις πήρε τη μορφή μιας «πληβειακής συγκινησιοκρατίας», κι επομένως το αντίθετο της αγέρωχης και δύστροπης νοησιαρχίας των απώτερων τάξεων. Ενώ η μεσαία τάξη στη Γαλλία και στην Αγγλία εξακολουθούσε να έχει πλήρη συναίσθηση της θέσης της στην κοινωνία και ποτέ δεν εγκατέλειψε τα επιτεύγματα του Διαφωτισμού, η γερμανική μεσαία τάξη πέρασε κάτω από τον έλεγχο του ρομαντικού ανορθολογισμού πριν περάσει καν από το σχολείο του ορθολογισμού. Ο ορθολογισμός περιορίστηκε στα πανεπιστήμια και ανάμεσα στους λόγιους και τους ακαδημαϊκούς. Δεν διείσδυσε ποτέ σθεναρά στην δημόσια ζωή, στην κοινωνική και πολιτική σκέψη των πλατειών μαζών ή στην ίδια τη μεσαία τάξη. Τουναντίον διαστρεβλώθηκε και γελοιοποιήθηκε. [6]
Ο ρομαντισμός στην ζωγραφική της Γερμανίας
Ο γερμανικός ρομαντισμός λοιπόν, ένα κίνημα που αρχικά αποτέλεσε λογοτεχνικό ρεύμα, ωστόσο επεκτάθηκε τόσο στις εικαστικές τέχνες όσο και στη μουσική,[7]ήταν έντονα χρωματισμένος τόσο από τον εθνικισμό του φιλόσοφου Γιοχαν-Γκότφρηντ Χέρντερ(1744-1803) όσο και από τις νέες απόψεις για τη «γερμανικότητα» που πήραν την οριστική τους μορφή στη διάρκεια των απελευθερωτικών πολέμων κατά της γαλλικής εισβολής του 1813-5. Στη Γερμανία οι ζωγράφοι ήταν πολύ στενότερα δεμένοι απ΄ ότι στη Γαλλία με τους ποιητές και τους φιλοσόφους, και ειδικότερα μ΄ εκείνους που είχαν αρχίσει ν΄ αμφισβητούν τις απόψεις του Διαφωτισμού, για την ανθρώπινη λογική, τη θρησκεία, τη φύση, το νόημα και το σκοπό της τέχνης. Ο Κασπάρ –Νταβίντ Φρήντριχ(1774-1840) δέχτηκε επίθεση από έναν κριτικό της παλιάς φρουράς επειδή ακριβώς οι πίνακές του υποτίθεται ότι αντανακλούσαν τις υπερβατικές ιδέες των νέων φιλοσοφικών τάσεων. Ωστόσο ο Φρήντριχ προσπαθούσε απλώς να εκφράσει με τη ζωγραφική του σκέψεις και συναισθήματα που δεν μπορούσαν να διατυπωθούν με λέξεις.[8]
Η φιλοσοφία επηρέασε τους ζωγράφους του ρομαντισμού. Όχι όμως και η λογοτεχνία. Όσον αφορά τη λογοτεχνία, τα λογοτεχνικά θέματα αποτέλεσαν απλώς την ευκαιρία για τους πίνακες, κι όχι το περιεχόμενό τους. Η μεταφορά του εικαστικού ενδιαφέροντος από τον άνθρωπο στη φύση, εκτός από την κλονισμένη αυτοπεποίθηση της νέας γενιάς, την σύγχυση και τον ξεριζωμό της, προπαντός πηγάζει από τη νίκη της απανθρωποιημένης φυσικοεπιστημονικής φιλοσοφίας. Ωστόσο, δίνεται πλέον η δυνατότητα να συνδυαστούν ο ρομαντισμός και ο νατουραλισμός για να αντιπαρατεθούν κι οι δυο τους στον Κλασικισμό.[9]
Ο Φρήντριχ[10], μέσα από την συχνά εξωπραγματική ατμόσφαιρα και την έντονη αίσθηση του ποιητικού στοιχείου που αποπνέουν τα τοπία του, προσπαθεί να περάσει τις βαθύτερες αμφιβολίες και αγωνίες του, στην προσπάθειά του να ισορροπήσει ανάμεσα την τέχνη και την πραγματικότητα. Οι ανθρώπινες μορφές που διακρίνονται στα τοπία του, είναι συνήθως απόμακρες, ακίνητες, μοναχικές, ανήκοντας ίσως σε κάποιο μεταίχμιο ανάμεσα στην πραγματικότητα του κόσμου τούτου και τη φαντασία μας και αποτελώντας πραγματικά σύμβολα αμφισημίας κα αποξένωσης. [11]
Ταξιδιώτης πάνω σε μια θάλασσα από σύννεφα (1815) Γερμανία
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ρομαντικού έργου του Φρήντριχ, είναι «ο ταξιδιώτης πάνω σε μια θάλασσα από σύννεφα», όπου στο έργο του αυτό, ο Φρήντριχ απεικονίζει τη θεϊκή φύση, αφού η μελαγχολία, η μοναξιά και η στοχαστικότητα του ανθρώπου είναι κοινά θέματα στον ρομαντισμό. [12] Αυτό το κάνει, αναπαριστώντας μια αντρική μορφή με γυρισμένη πλάτη προς τον θεατή που στέκεται όρθιος στην κορυφή ενός βράχου και κοιτάζει τη θέα που βρίσκεται από κάτω του. Γύρω του υπάρχουν σύννεφα και στο βάθος φαίνονται κορυφές βουνών. Το συγκεκριμένο τοπίο είναι γεμάτο μυστικισμό, μοναξιά και μελαγχολία. Η αντρική μορφή εμφανίζεται ακίνητη, μοναχική και φαίνεται σαν να έχει πεθάνει και βρίσκεται στον επάνω κόσμο, αγναντεύοντας την κάτω ζωή. Ο Φρήντριχ προσπαθεί να περάσει μέσα από το έργο του βαθύτερα νοήματα πίστης, κάτι για το οποίο οι κριτικοί συμφωνούν, λέγοντας ότι η ανάγνωση των πινάκων του προϋποθέτει γνώσεις χριστιανικής εικονολογίας.[13]
Άνδρας και Γυναίκα που κοιτούν το φεγγάρι
Όπως όλοι οι ρομαντικοί, που υμνούν στα έργα τους τον ρομαντικό έρωτα, έτσι και ο Φρήντριχ. Στο άλλο του παραδείγματος χάριν έργο «του άντρα και της γυναίκας που κοιτούν το φεγγάρι», απεικονίζει τον ρομαντικό έρωτα, αλλά πάντα με κυρίαρχο την τεράστια, σιωπηλή δύναμη του τοπίου. Μπροστά της οι άνθρωποι στέκονται σαν στήλη άλατος, με την πλάτη συμβολικά γυρισμένη προς εμάς, τον κόσμο. Δείχνοντας τους τελείως ακίνητους, ο Φρήντριχ υποδηλώνει ότι δεν είναι ο ζωγράφος της καθημερινής πραγματικότητας, αλλά ο ζωγράφος του μεταφυσικού στοχασμού.[14]
O Ρομαντισμός στη γερμανική αρχιτεκτονική
Όπως και στην ζωγραφική έτσι και στην αρχιτεκτονική τέχνη, ο ρομαντισμός στην Γερμανία, έχει να επιδείξει μία σπουδαία προσωπικότητα, του Καρλ Φρήντριχ Σίνκελ(1781-1841). Ο Σίνκελ ήταν ο αρχιτέκτονας που εξέφρασε τον φιλοσοφικό ιδεαλισμό του πρωσικού κράτους, αρχιτεκτονικός μέντορας και φίλος του διαδόχου του πρωσικού θρόνου, Φρειδερίκου Γουλιέλμου(1795-1861). [15]
Η ανάγκη για μια νέα αρχιτεκτονική που να ενσωματώνει τα ιδεώδη του 19ου αιώνα, ήταν αισθητή ήδη από τη δεκαετία του 1820, σε συνδυασμό και με την κατακόρυφη παρακμή του Ρυθμού Αυτοκρατορίας, που είχε προωθήσει ο Ναπολέων. «Κάθε εποχή έχει αφήσει το δικό της αρχιτεκτονικό ύφος. Γιατί να μην προσπαθήσουμε να διαμορφώσουμε και εμείς το δικό μας;» έγραφε ο Πρώσος αρχιτέκτονας Καρλ-Φρήντριχ Σίνκελ(1781-1841). Αυτό που διακρίνει όλα του τα κτίρια είναι μια εντελώς προσωπική αίσθηση του όγκου , της ισορροπίας, των αναλογιών, της ακρίβειας στις λεπτομέρειες.[16]
Ο Ρομαντισμός ήταν ένα γεγονός και ο αξιολογότερος εκπρόσωπος του ήταν ο Σίνκελ. Ο Σίνκελ ήταν ένας εξαίρετος αρχιτέκτονας τόσο της αρχαιοελληνικής φάσης του Ρομαντικού κλασικισμού όσο και της πιο εκλεκτικής φάσης που ακολούθησε, ενώ στο έργο του χρησιμοποιούσε μια έντονα μαθηματική αρχιτεκτονική προσέγγιση.[17] Ο Σίνκελ αντιμετώπισε τον γοτθικό ρυθμό ως ενσάρκωση του πνεύματος του έθνους. Αντλώντας από τον Α.Β. Φον Σλέγκελ την ιδέα ότι ο ελληνικός και ο γοτθικός ρυθμός αποτελούσαν ένα δίπολο, φιλοδόξησε να τους συνθέσει σε ένα νέο ύφος όπου και οι δύο θα βελτιώνονταν αμοιβαία. Ο ενθουσιασμός του Σίνκελ για τον γοτθικό ρυθμό στην αρχή της καριέρας του δεν οφειλόταν μόνο στο ότι μέσα απ΄ αυτόν εξέφραζε κάποια υψηλά ιδανικά αλλά εν μέρει και στο ότι συμπαθούσε τη γαλλική νεοκλασική θεωρία, η οποία θαύμαζε τον ελληνικό και τον γοτθικό ρυθμό για την κατασκευαστική τους εντιμότητα, σε αντίθεση προς τη ρωμαϊκή αρχιτεκτονική[18]
Παλαιό μουσείο του Βερολίνου
Η πρώτη μεγάλη δουλειά του Σίνκελ ήταν το Θέατρο του Βερολίνου(1819-21), όπου οι περίπλοκες μάζες της κεντρικής αίθουσας αφαιρούν οπωσδήποτε κάτι από την ενότητά που είναι τόσο βασική στο έργο του[19], ενώ το κτίριο έχει συλληφθεί ως κλασικός κάνναβος με οριζόντια επιστύλια και συνεχείς ζώνες παραθύρων που χωρίζονται μόνο από ακόσμητους στην ουσία πεσσούς. Ο ελαφρύς αυτός σκελετός έχει σχεδόν ύφος γοτθικής διχτυωτής οργάνωσης. [20]Ωστόσο, το Παλαιό μουσείο του Βερολίνου(1824-8), ήταν το έργο όπου ο Σίνκελ κατάφερε να εκφράσει τη μεγαλοφυΐα του και την αρχιτεκτονική του γνησιότητα με την υπέροχα απλή Ιωνική κιονοστασία που διατρέχει όλη την πρόσοψη του κτιρίου. Οι αίθουσες έκθεσης πινάκων και γλυπτών του Σίνκελ στο Μουσείο του Βερολίνου, προαναγγέλλουν τις διατάξεις φωτισμού και παρουσίασης εκθεμάτων των καλύτερων σύγχρονων μουσείων.[21] Το κτίριο του Θεάτρου του Βερολίνου μαζί με κάποια άλλα του Σίνκελ, ανήκαν σε μια ομάδα δημόσιων κτιρίων του Βερολίνου με την οποία ο ίδιος εξέφρασε τις νέες πολιτιστικές και πολιτικές φιλοδοξίες της Πρωσίας, ενώ ελληνίζουν έντονα.[22]
To θέατρο του Βερολίνου
Ο Ρομαντισμός στην γερμανική Μουσική
«Η μουσική είναι η πιο ρομαντική από όλες τις τέχνες-θα μπορούσε κανείς να πει, η μόνη αληθινά ρομαντική-αφού αποκλειστικό της αντικείμενο είναι το άπειρο..» Ε.Τ.Α ΧΟΦΜΑΝ[23] Διαβάζοντας τα παραπάνω λόγια του Χόφμαν, δεν είναι κανείς να απορεί γιατί ο ρομαντισμός κυριάρχησε και στην μουσική τέχνη της εποχής του 19ου αιώνα, στην Γερμανία.
Ο 19ος αιώνας είναι όπως προαναφέραμε, ο αιώνας της βιομηχανοποίησης των μηχανών και των σιδηροδρόμων, της μαζικοποίησης και της αυξανόμενης αθλιότητας, της απομόνωσης και απώλειας του ατόμου μέσα σε μια μαζική και ανώνυμη κοινωνία. Η τέχνη και η μουσική καλλιεργούνται πλέον αποκλειστικά από τη λεγόμενη μορφωμένη αστική τάξη[24], ενώ οι ορχήστρες μετακινούνται από τις συμποσιαστικές αίθουσες των πύργων και των ανακτόρων[25] στις αίθουσες συναυλιών που τις γεμίζει η μεσαία τάξη, αλλά και η μουσική δωματίου βρίσκει κι αυτή εστία όχι στ΄ αριστοκρατικά σαλόνια, παρά στα αστικά εντευκτήρια.[26]
Επιπλέον, οι δυνατότητες βιομηχανικής αναπαραγωγής και η κατανάλωση διαδίδουν όργανα όπως το πιάνο και παρτιτούρες όσο ποτέ άλλοτε.[27] Μάλιστα ως αποτέλεσμα των βελτιωμένων τεχνικών κατασκευής μετά τη βιομηχανική επανάσταση, το πιάνο αποκτά πλαίσιο από χυτοσίδηρο και χορδές μεγαλύτερου πάχους που του δίνουν ήχο βαθύ και λαμπρό.[28]
Ιδιαίτερη σημασία αυτήν την περίοδο έχει επίσης και ο τόπος καταγωγής των περισσότερων Γερμανών ρομαντικών, η Πρωσία: αυτό το υπερβολικά πατερναλιστικό κράτους του Φρειδερίκου του Μεγάλου, όπου ως μερκαντιλιστής αύξησε τον πλούτο και τον στρατό της Πρωσίας, κάνοντάς την το ισχυρότερο και πλουσιότερο από όλα τα γερμανικά κράτη , συγχρόνως βύθισε τους χωρικούς της στη φτώχεια και προσέφερε ελάχιστες ευκαιρίες στην πλειονότητα των πολιτών της, ενώ παράλληλα συντηρούνταν οι κοινωνικές διακρίσεις υπέρ της αριστοκρατίας. Τα γεγονότα αυτά, έκαναν τους πολίτες της, να νιώθουν απογοητευμένοι και να αρχίσουν να καλλιεργούν κάθε λογής φαντασιώσεις.[29]
Τον 19ο αιώνα η μουσική πλησιάζει σταθερά τη λογοτεχνία και τη ζωγραφική, δηλαδή στοιχεία εξωμουσικά. Οι ρομαντικοί συνθέτες ανταποκρίνονται στο πνεύμα των καιρών, και αναγεννούν στα έργα τους με αξιοσημείωτο τρόπο τη συγκινησιακή ατμόσφαιρα που περιστοιχίζει την ίδια εποχή την ποίηση και τη ζωγραφική[30] και επιδιώκουν καινοτομίες όσον αφορά την ενορχήστρωση του ρομαντικού μουσικού έργου. Αυτό οφείλει να είναι εκφραστικό, να αποδίδει τα προσωπικά συναισθήματα του καλλιτέχνη, ώστε να εδραιώσει μια άλλου τύπου σχέση με τον ακροατή. Ο Μπετόβεν αποτέλεσε το έμβλημα των ρομαντικών της δεύτερης γενιάς, δηλαδή εκείνης μετά το 1830, εκπροσωπώντας αφενός μια επαναστατική τάση και αφετέρου την άνοδο της αστικής τάξης. Είναι ο πρώτος που μπορούμε να πούμε ότι έκανε «τέχνη για την τέχνη». Ο Σούμπερτ ακολουθεί διαφορετική άποψη, αν και χρησιμοποίησε φόρμες ανάλογες με εκείνες των κλασικών .[31]
O Μπετόβεν (1770-1827) έζησε και δημιούργησε στο απόγειο της ωριμότητας της κλασικής εποχής, αλλά μέσα στα έργα του και ιδιαίτερα από τη μέση περίοδο της δημιουργίας του, αναγγέλλεται η νέα εποχή, ο ρομαντισμός. Γι΄ αυτό και θεωρείται σαν ο τελευταίος μεγάλος κλασικός και ο πρώτος μεγάλος ρομαντικός.[32] Οι συνθέτες της ρομαντικής περιόδου συνεχίζουν να χρησιμοποιούν τις κλασικές φόρμες σύνθεσης. Η συναισθηματική ένταση που χαρακτηρίζει τους ρομαντικούς ήταν ήδη παρούσα στο έργο του Μότσαρτ και κυρίως στο έργο του Μπετόβεν, ο οποίος και άσκησε μεγάλη επιρροή στους μεταγενέστερους συνθέτες. Η προτίμηση που έδειχναν οι ρομαντικοί για τις εκφραστικές, σαν τραγούδι, μελωδίες επίσης έχει τις ρίζες της στο κλασικό στυλ. Τα ρομαντικά έργα έχουν συνήθως μεγαλύτερη ποικιλία ηχοχρωμάτων, δυναμικής, και ύψους φωνών. Επίσης το λεξιλόγιο της αρμονίας του ρομαντισμού είναι πιο ευρύ και δίνει μεγαλύτερη έμφαση σε χρωματικές, ασταθείς συγχορδίες. Οι χρωματικές συγχορδίες πρόσδιδαν χρώμα και κίνηση στην ρομαντική μουσική. Οι διάφωνες, ή ασταθείς, συγχορδίες, χρησιμοποιούνταν επίσης πιο ελεύθερα από ότι στην κλασική περίοδο.[33]
Το έντεχνο τραγούδι έτσι όπως το γνωρίζουμε σήμερα, έχει τις ρίζες τους στη ρομαντική περίοδο. Δημιουργείται από την ένωση ποίησης και μουσικής στις αρχές του 19ου αιώνα. Μεταξύ των μεγάλων ρομαντικών συνθετών του έντεχνου τραγουδιού είναι ο Φραντς Σούμπερτ (1797-1828). Το νέο αυτό είδος θα γίνει γνωστό σε όλη την Ευρώπη, με το γερμανικό όρο Ληντ [34]που σημαίνει τραγούδι. Ο θρίαμβος του ρομαντικού έντεχνου τραγουδιού καθίσταται δυνατός με την καθιέρωση του πιάνου ως οικιακού μουσικού οργάνου γενικής χρήσεως του 19ου αιώνα.[35]
Φραντς Σούμπερτ (1797-1828)
Η ζωή του Φραντς Σούμπερτ έχει γίνει στη λαϊκή συνείδηση το ρομαντικό σύμβολο της μοίρας του καλλιτέχνη. Έζησε φτωχός και αγνοημένος. Πέθανε νέος και μετά από το θάνατό του κατέκτησε μία θέση ανάμεσα στους αθάνατους,[36] ενώ ως λυρικός, ο Σούμπερτ αισθανόταν ονειρικά, μεταφυσικά, συναισθηματικά και βαθύτατα ρομαντικά. Η παρατήρησή του ότι συχνά αισθανόταν σαν να μην είναι από αυτόν τον κόσμο, σήμαινε μια τραυματική σχέση με αυτό που ονομάζουμε πραγματικότητα.[37]
Ο Σούμπερτ ορθώνεται στη συμβολή της κλασικής και της ρομαντικής περιόδου. Οι συμφωνίες του είναι κλασικές με την καθαρή δομή τους, τη δραματική ορμή και τη συνοχή τους. Αλλά στα λήντερ και στα κομμάτια του για πιάνο είναι απόλυτα ρομαντικός. Οι μελωδίες του έχουν μία τρυφερότητα, μία νοσταλγική ποιότητα αντίστοιχη της ρομαντικής ποίησης που επενδύουν. [38]
Ο Βασιλιάς των ξωτικών
Το αριστούργημα του Σούμπερτ αιχμαλωτίζει το «παράξενο και θαυμαστό» του ρομαντισμού από τη φημισμένη μπαλάντα του Γκαίτε. Ο βασιλιάς των ξωτικών(Erlkonig) , το οποίο βασίζεται στο θρύλο που λέει, ότι όποιος νιώθει το άγγιγμά του πρέπει να πεθάνει. Η απόκοσμη ατμόσφαιρα του ποιήματος δημιουργείται από το μέρος του πιάνου. Καλπάζοντα τρίηχα ακούγονται πάνω στο βουερό σχήμα του μπάσου. Αυτό το μοτίβο, το τόσο ρομαντικό στο ύφος, διαπερνά όλο το τραγούδι και του προσδίδει μία εκπληκτική ενότητα πάρά τη διατμηματική κατασκευή του. Το ποίημα έχει τέσσερα πρόσωπα: τον αφηγητή, τον πατέρα, το παιδί και το θελκτικό ξωτικό. Η μουσική του ποιήματος ακολουθεί την πορεία της αφήγησης με σταθερή αύξηση της έντασης και του ύψους μέχρι την αποκορύφωση. Απότομα ο επίμονος ρυθμός των τρίηχων χαλαρώνει και επιβραδύνεται όταν το άλογο και ο καβαλάρης φθάνουν στον προορισμό τους. Γραμμένο από ένα εκπληκτικό δεκαοχτάχρονο αγόρι το τραγούδι αυτό αποτελεί ορόσημο στην ιστορία του Ρομαντισμού[39].
Gretchen am Spinnrade- H μαργαρίτα στο ροδάνι(1814)
Ξεκινώντας από τα πρώτα τραγούδια του, ο Σούμπερτ χρησιμοποίησε γεγονότα και αντικείμενα της καθημερινής ζωής ως μεταφορές των ψυχικών καταστάσεων, ενώ κάνει έτσι ώστε τα συνοδευτικά μοτίβα του πιάνου να σχετίζονται με το περιεχόμενο του ποιήματος . Στο τραγούδι για παράδειγμα, Gretchen am Spinnrad(Η Μαργαρίτα στο Ροδάνι) το δεξί χέρι, εκτός του ότι αντικατοπτρίζει την κυκλική κίνηση της ανέμης, εκφράζει και την ψυχολογική αναστάτωση της ηρωίδας του έπους του Goethe Φάουστ, [40] όπως και ο καλπασμός μέσα στη θύελλα στο βασιλιά των ξωτικών, συμβολίζονται με τη συνοδεία του πιάνου σε μότο περπέτουο, μια ανελέητη επίκληση γεμάτη ταραχή και ανησυχία[41].
Με τον τρόπο αυτό, δεν εκφράζονται μόνο η απλή περιγραφική μουσική απεικόνιση του ρεαλιστικού στοιχείου στο ποίημα, αλλά αποδίδεται και η ατμόσφαιρα που κυριαρχεί στο λογοτεχνικό κείμενο. Δεν υπάρχει ένα και μοναδικό χαρακτηριστικό που να ορίζει τα επιτεύγματα ή τις καινοτομίες του Σούμπερτ στο Ληντ. Υπάρχει μια περίπλοκη αλχημεία σαγηνευτικού λυρισμού, συγκινητικής απαγγελίας, αρμονικής εφευρετικότητας, μια πραγματική συνεργασία φωνής και πιάνου και ψυχολογική διείσδυση στα κείμενα, που λειτουργούν διαφορετικά σε κάθε τραγούδι.[42]
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ο 19ο αιώνας είναι η χρονική περίοδος κατά την οποία αναπτύσσονται τα ιδεώδη της Γαλλικής επανάστασης, με αποτέλεσμα τη δημιουργία εθνικού συναισθήματος και την ανεξαρτητοποίηση διαφόρων εθνικοτήτων από τον ξένο ζυγό. [43] Επικρατεί το σύνθημα «Ελευθερία, ισότητα, αδερφοσύνη», κάτι που αντανακλάται στις τέχνες της εποχής. Οι καλλιτέχνες καταγράφουν την κοινωνική πραγματικότητα του καιρού τους, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στους φτωχούς, τους καταπιεσμένους κλπ.
Μέσα στα πλαίσια αυτά δημιουργείται το κίνημα του ρομαντισμού . Ένα κίνημα που απεχθάνεται τον υλισμό και την καταπίεση, ενώ αποθεώνει τη φύση. Ο ρομαντισμός κυριαρχεί σε όλες τις τέχνες της εποχής του 19ου αιώνα, με μία από τις χώρες πρωτογενούς εμφάνισής του, την Γερμανία, ενώ εξαπλώνεται και πέραν των ορίων της Γερμανίας, σε κάθε χώρα όπου επικρατεί κλίμα δυσαρέσκειας και δυσφορίας, ιδιαίτερα δε στις χώρες εκείνες που καταπιέζονται από ολιγομελείς ελίτ αποτελούμενες από βάναυσους, τυραννικούς ή ανίκανους ανθρώπους.[44]
Στην Γερμανία επικράτησαν ιδιαίτερα οι ιδέες του, και αυτό γιατί όπως αναφέρει και ο Hauser «Οι Γερμανοί ήταν ίσως ο πιο δυστυχισμένος λαός της Ευρώπης»[45] Έτσι λοιπόν, στην Γερμανία η τέχνη της ζωγραφικής της αρχιτεκτονικής και της μουσικής επηρεάζονται έντονα από το κίνημα του ρομαντισμού, αφήνοντας παρακαταθήκη σπουδαία έργα από μεγάλους καλλιτέχνες: τον Κασπάρ-Νταβίντ Φρήντριχ, τον Καρλ-Φρήντριχ Σίνκελ και τον Φραντς Σούμπερτ.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αμαραντίδης Αμ., Η Μορφολογία της Μουσικής, Παπαγρηγορίου-Νάκας, Αθήνα 1990.
Berlin Isaiah, Οι Ρίζες του Ρομαντισμού, Αθήνα, Scripta, 2000
Burns, Edward, Ευρωπαϊκή Ιστορία, Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεώτεροι Χρόνοι, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, 2006.
Εμανουήλ Μ. -Β. Πετρίδου-Π. Τουρνικιώτης, Η ιστορία των τεχνών στην Ευρώπη, β΄ τόμος, ΕΑΠ, Πάτρα 2002
Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Κλασική Μουσική, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, Αθήνα, 2005.
Furneau-Jordan, Robert. Ιστορία της Αρχιτεκτονικής. Αθήνα, Υποδομή, 1981
Honour Hugh & Fleming John, Ιστορία της Τέχνης, Αθήνα, Υποδομή, 1998
Hauser Arnold, Κοινωνική ιστορία της τέχνης, τόμος 3, Ροκοκό, Κλασικισμός, Ρομαντισμός, Κάλβος, Αθήνα 1976
Little Stephen, Oι «…ισμοί στην τέχνη», εκδόσεις Σαββάλας
Μάμαλης Ν., Η ιστορία των τεχνών στην Ευρώπη, Γ΄ τόμος, ΕΑΠ, Πάτρα 2001
Machlis Joseph -Kristine Forney, Η απόλαυση της μουσικής, Eκδόσεις Fagotto, Aθήνα 1996.
Michels Ul., Άτλας της Μουσικής, μτφ. ΙΕΜΑ, Νάκας, Αθήνα 1994, (2ος τόμος).
Σιώψη Αναστασία, Σημειώσεις μέλους ΣΕΠ: Η μουσική στην Ευρώπη:Ρομαντισμός (1820-1900)
Watkin D. , Ιστορία της Δυτικής αρχιτεκτονικής, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2005
http://e-cynical.blogspot.com/2008/02/blog-post_22.html
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/36/Caspar_David_Friedrich.jpg
http://users.sch.gr/kassetas/0%20000%200aHistory18_files/image011.jpg
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9
http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Caspar_David_Friedrich_032.jpg
http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathglobal_2_27/02/2005_1283805
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0a/Berlin_Neue_Wache.jpg
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/94/Caspar_David_Friedrich_028.jpg
http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathglobal_2_27/02/2005_1283805
http://www.schinkel-gymnasium.de/Schinkel/Schinkel_html_m643e7984.jpg
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%B5%CF%81%CE%BF%CE%BB%CE%AF%CE%BD%CE%BF
http://www.viennaticket.com/newsgfx/beethoven.jpg
http://icking-music-archive.org/scores/schubert/Erlkonig/erlkonig.gif
http://www.mutopiaproject.org/ftp/SchubertF/O2/gretchen/gretchen-preview.png
http://www.musicale.gr/afieromata/schiller/schiller_schubert.html
[1] Joseph Machlis-Kristine Forney, Η απόλαυση της μουσικής, σελ. 265
[2] Joseph Machlis-Kristine Forney, ο.π., σελ. 265
[3] Stephen Little, Οι «…ισμοί στην τέχνη, σελ 72-73
[4] Μ.Εμμανουήλ-Β.Πετρίδου-Π.Τουρνικιώτης, Η ιστορία των τεχνών στην Ευρώπη, σελ 25-26
[5] Burns, Edward, ο.π., σελ. 602-603
[6] http://e-cynical.blogspot.com/2008/02/blog-post_22.html
[7]http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9
[8] Honour Hugh & Fleming John, Ιστορία της Τέχνης , σελ 564
[9] Hauser Arnold, Κοινωνική ιστορία της τέχνης, τόμος 3, Ροκοκό, Κλασικισμός, Ρομαντισμός , σελ. 278-279
[10] Οι γονείς του Φρήντριχ ήταν φανατικοί προτεστάντες και μεγάλωσαν τα παιδιά τους με αυστηρές θρησκευτικές αρχές. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από μια ιδιαίτερη μελαγχολία καθώς η ζωήτ ου σημαδεύτηκε από δύο τραγικά γεγονότα. Το χαμό της μητέρας του σε ηλικία 7 ετών και τον πνιγμό του αδελφού του. Τα γεγονότα αυτά τον έκαναν εσωστρεφή και βαθιά θρησκευόμενο καθώς επίστης του άρεσε να αποσύρεται στη μοναξιά του βουνού.
[11] Honour Hugh & Fleming John , ο.π., σελ 565
[12] Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Κλασική Μουσική, σελ. 397
[13] http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathglobal_2_27/02/2005_1283805
[14] http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathglobal_2_27/02/2005_1283805
[15] Ο Γουλιέλμος ήταν επίδοξος αρχιτέκτονας και αρχιτεκτονικός χορηγός με μεγάλη επίδραση σε όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του. Η φιλοδοξία του ήταν να συγχωνεύσει τα ελληνικά, τα γοτθικά και τα τευτονικά στοιχεία μέσα στο όραμα μιας ενοποιημένης Γερμανίας, της «Τευτονίας», όπως την έγραφε ακολουθώντας την πατριωτική μόδα που είχε κυριαρχήσει στη διάρκεια των Απελευθερωτικών Πολέμων εναντίον του Ναπολέοντα (1813-15).
[16] Honour Hugh & Fleming John, ο.π., σελ 573
[17] Furneau-Jordan, Robert. Ιστορία της Αρχιτεκτονικής, σελ . 375-376
[18] Watkin D., Η ιστορία της αρχιτεκτονικής, σελ 480-481
[19] Furneau-Jordan, Robert. Ιστορία της Αρχιτεκτονικής, σελ . 375-376
[20] Watkin D., το ίδιο., σελ. 480-481
[21] Furneau-Jordan, Robert. Ιστορία της Αρχιτεκτονικής, σελ . 375-376
[22] Watkin D., το ίδιο., σελ. 480-481
[23] Joseph Machlis-Kristine Forney, ο.π., σελ 263
[24] Ulrich Michels, Ατλας της μουσικής, σελ 435
[25] Μετά τη Γαλλική επανάσταση και τους Ναπολεόντειους πολέμους(1789-1814), πολλοί αριστοκράτες δεν μπορούσαν πια να διατηρήσουν τα δικά τους οπερατικά κτίρια, ορχήστρες, και τους συνθέτες της αυλής τους. Έτσι πολλοί μουσικοί που δούλευαν για την αριστοκρατία απολύθηκαν. Οι ρομαντικοί συνθέτες έγραφαν κυρίως για το κοινό της μεσαίας τάξη του οποίου το μέγεθος και ισχύς αυξήθηκαν λόγω της βιομηχανικής επανάστασης.
[26] Hauser Arnold , ο.π., σελ. 283
[27] Ulrich Michels, ο.π., σελ 435
[28] Joseph Machlis-Kristine Forney, ο.π., σελ 267-268
[29] Isaiah Berlin, Οι ρίζες του Ρομαντισμού, σελ 204-205
[30] Joseph Machlis-Kristine Forney, ο.π., σελ 270
[31] Ν. Μάμαλης, ο.π., σελ 130
[32] Αμάραντος Αμαραντίδης, Μορφολογία της μουσικής, σελ. 134
[33] Σημειώσεις μέλους ΣΕΠ: Αναστασία Σιώψη, Η μουσική στην Ευρώπη: Ρομαντισμός (1820-1900), σελ. 2-4
[34] Το λιντ πραγματοποιεί την απόλυτη ένωση ποιητικού λόγου και μουσικής τελειότερα από όσο αυτό επιτυγχάνεται στην όπερα.
[35] Joseph Machlis-Kristine Forney, ο.π., σελ 274
[36] Joseph Machlis-Kristine Forney, ο.π., σελ 275
[37] Ulrich Michels, ο.π., σελ 469
[38] Joseph Machlis-Kristine Forney, ο.π., σελ 276-277
[39] Joseph Machlis-Kristine Forney, ο.π., σελ 276-277
[40] Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Κλασική Μουσική, σελ. 415
[41] http://www.musicale.gr/afieromata/schiller/schiller_schubert.html
[42] http://www.musicale.gr/afieromata/schiller/schiller_schubert.html
[43] Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Κλασική Μουσική, σελ 383
[44] Isaiah Berlin , το ίδιο, σελ 205
[45] Hauser Arnold , ο.π., σελ 220
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου