Ακόμη δεν προβλήθηκε η ταινία του Γιάννη Σμαραγδή για τον Ιωάννη Καποδίστρια και ήδη παρατηρείται μια πρόωρη και επιπόλαιη κριτική

 

Ακόμη δεν προβλήθηκε η ταινία του Γιάννη Σμαραγδή για τον Ιωάννη Καποδίστρια και ήδη παρατηρείται μια πρόωρη και επιπόλαιη κριτική, που κατηγορεί τον σκηνοθέτη για «εξόφθαλμη παραποίηση» της ιστορίας, λόγω μιας φράσης στο trailer όπου ο Καποδίστριας αναφέρεται στους «απογόνους του μινωικού, του κλασικού και του βυζαντινού πολιτισμού». Ο ισχυρισμός ότι αυτή η φράση είναι ιστορικό λάθος, επειδή ο όρος «Μινωικός» καθιερώθηκε τον 20ό αιώνα και το «Βυζάντιο» δεν αποτελούσε στοιχείο του ελληνισμού πριν τον Φαλμεράιερ και τον Παπαρρηγόπουλο, είναι ανεπαρκής και παραβλέπει τη βαθύτερη πραγματικότητα της ελληνικής ιστορικής συνείδησης.

Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία , το πολιτειακό συνεχές που σήμερα αποκαλούμε «Βυζάντιο» υπήρξε ελληνόφωνη, ορθόδοξη και άρρηκτα συνδεδεμένη με την αρχαία ελληνική παράδοση. Οι κάτοικοί της αυτοπροσδιορίζονταν ως Ρωμαίοι (Ρωμιοί) και αυτή η ταυτότητα πέρασε στους Έλληνες της Τουρκοκρατίας, αποτελώντας ζωντανή συνείδηση πολύ πριν τον 19ο αιώνα. Η ιστορία και το πνεύμα της «Ρωμιοσύνης» δεν κατασκευάστηκαν εν καιρώ νεοελληνικού κράτους, αλλά διατηρήθηκαν σε κείμενα, Εκκλησία και τον λαϊκό βίο, επιβεβαιώνοντας συνεχή πολιτισμικό και γλωσσικό δεσμό με το παρελθόν.

Αξίζει επίσης να αναφερθεί το έργο του Ιακωβάκη Ρίζου Νερουλού και του Ιωάννη Καποδίστρια, «Histoire Moderne de la Grèce depuis la chute de l’empire d’Orient» (1828), όπου ο Καποδίστριας συνειδητοποιεί και εξηγεί ότι η ελληνική ιστορία δεν διακόπηκε με την πτώση της Ανατολικής Αυτοκρατορίας, αλλά συνεχίστηκε και διαμορφώθηκε μέχρι τις μέρες του Αγώνα, εδραιώνοντας την εθνική ταυτότητα στην ορθόδοξη και ρωμαίικη κληρονομιά.

Ο όρος «Μινωικός» εντάχθηκε επιστημονικά στα τέλη του 19ου και αρχές του 20ού αιώνα, αλλά η μινωική παράδοση και ο Μίνωας είναι γνωστοί ήδη από τον Όμηρο και τον Πλάτωνα. Η χρήση της λέξης στο φιλμ λειτουργεί ως δραματουργικό εργαλείο για να υπογραμμίσει τη διαχρονικότητα και τη συνοχή του ελληνικού πολιτισμού, ενώ δεν αναφέρεται ως ιστορική ακρίβεια με σύγχρονη αυστηρότητα.

Σημαντικότατη είναι και η παράλληλη καλλιτεχνική παράδοση που αντλεί από τη Σχολή του Μονάχου, όπου αναμφίβολα εντάσσονται οι ζωγράφοι Νικόλαος Γύζης και Νικηφόρος Λύτρας. Οι δυο αυτοί μεγάλοι έλληνες ζωγράφοι, με ρίζες στον ακαδημαϊκό ρεαλισμό και επιρροές από τον ρομαντισμό και τον συμβολισμό, δεν αποτύπωναν απλώς πιστά την πραγματικότητα, αλλά μέσα από συμβολικές εικόνες μετεδίδαν την εθνική μνήμη και τις αξίες. Οι ατσαλάκωτες φουστανέλες και το Κρυφό Σχολειό, όπως απεικονίζονται στα έργα τους, είναι εικόνες που εκφράζουν ένα ιδεώδες, όχι αναγκαία ιστορική λεπτομέρεια. Με παρόμοιο τρόπο, ο Σμαραγδής χρησιμοποιεί τον κινηματογράφο για να ανασύρει την εθνική ταυτότητα από τα βάθη της ιστορίας, με γλώσσα δραματική και ποιητική, όχι απλώς αναλυτική.

Τέλος, η κρίση για το όλο έργο δεν μπορεί να βασίζεται σε λίγα δευτερόλεπτα trailer ή σε στεγνές αντιρρήσεις για διατύπωση. Ο κινηματογράφος του Σμαραγδή πάντοτε στόχευε να εμπνεύσει και να αφυπνίσει, να θυμίσει ποιοι είμαστε, όχι να δώσει πανεπιστημιακή διάλεξη. Αν θέλουμε να κρίνουμε την ιστορική αλήθεια, ας το κάνουμε με επιστημονικά κριτήρια και όχι με επικοινωνιακές εντυπώσεις...