Τι είναι τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και πως μπορούμε να τα ορίσουμε; Σύμφωνα με τη Σεραφετινίδου (1991: 20) τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας είναι «θεσμοί» που παρουσιάζουν «γεγονότα και φαινόμενα» μέσα από τη δική τους ερμηνεία. Οι Μπάλτα και Βόγλη υποστηρίζουν ότι είναι συστήματα επικοινωνίας τα οποία βοηθούν, επιτρέπουν σε μια κοινωνία να επιτελέσει κάποιες βασικές λειτουργίες της, όπως να ανταλλάσει πληροφορίες, γνώση, να τις συντηρεί μέσα στο χρόνο και να τις διαχέει.[i]
Ο τύπος και το περιοδικό έντυπο εμφανίζεται στην Ευρώπη παράλληλα με το βιβλίο και είναι δημιούργημα των αναγκών μιας νέας κοινωνίας. Της νεωτερικής κοινωνίας η οποία διαμορφώθηκε στην Ευρώπη στη βάση των συνεπειών των μεγάλων κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών, τεχνολογικών και ιδεολογικών μεταβολών. Η αναγκαιότητα δημιουργίας αυτού του νέου τρόπου επικοινωνίας της πληροφορίας μπορεί να είναι γέννημα των αναγκών του νέου κοινωνικού και θεσμικού μετασχηματισμού, αλλά στην πορεία γίνεται ένας από τους κύριους διαμορφωτές αυτών των κοινωνιών (Thompson, 1999: 87-141).
Από το ξεκίνημα του το ραδιόφωνο αποδείχθηκε ένα εξαιρετικά δυναμικό και διεισδυτικό μέσο μαζικής επικοινωνίας, το οποίο στηρίζεται στην προφορική ανάγνωση και διάδοση της είδησης, μέθοδος που παραπέμπει στην πρώιμη εποχή του έντυπου τύπου. Θυμίζει τις λέσχες ανάγνωσης. Κατάφερε να συνδέσει τον μέσο πολίτη με τα γεγονότα του κόσμου και κυρίως να μεταδώσει, εντός και εκτός εθνικών συνόρων, μηνύματα (Thomson, 1977: 111-119). Αυτός ο ιδιαίτερος και ξεχωριστός ρόλος του ραδιοφώνου ως μέσο προπαγάνδας των μαζών τράβηξε την προσοχή των κρατών[ii], των κυβερνήσεων και κυβερνητών,[iii] με αποτέλεσμα τη γρήγορη ανάπτυξή του. [iv] Ιδιαίτερα σε κρίσιμες περιόδους, όπως είναι οι πόλεμοι και οι εντάσεις, αναλαμβάνει σημαντικό έργο να ενημερώσει, αλλά και να διαμορφώσει την κοινή γνώμη.
Οι Ναζί και ιδιαιτέρα ο Χίτλερ πίστευαν ότι το ραδιόφωνο ήταν το μέσο που έφτανε απευθείας στον γερμανικό λαό και για το λόγο αυτό προχώρησαν στην κατασκευή φτηνών ραδιοφώνων, Volksempfänger (People’s Radio Set), με περιορισμένη εμβέλεια.[v] Σκοπός τους ήταν να προετοιμάσουν τη γερμανική κοινωνία. Έπρεπε να την πείσουν για την ανωτερότητα της γερμανικής φυλής και την ανάγκη πολέμου, πυροδοτώντας το θυμό σε άλλες χώρες και αναδύοντας υπάρχουσες φυλετικές προκαταλήψεις μεταξύ των μαζών. Ήταν εξαιρετικά σημαντικό για τους Ναζί ο γερμανικός λαός να μην είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένος. Οι Ναζί επεδίωκαν να αποκλείσουν την πιθανότητα διαμαρτυριών του γερμανικού λαού κατά την εφαρμογή του σχεδίου εκδίωξης των φυλών που θεωρούσαν κατώτερες. Επικεντρώθηκαν σε απλά και επαναλαμβανόμενα μηνύματα, γιατί είχαν την πεποίθηση ότι η προπαγάνδα ήταν αποτελεσματικότερη μέσω της ακρόασης παρά μέσω της ανάγνωσης.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη ναζιστική Γερμανία η ραδιοφωνική προπαγάνδα που επιδίωκε την κοινωνική αποδοχή και την υποστήριξη στις πολεμικές επιχειρήσεις του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αποδείχθηκε επιτυχής. Ωστόσο, η ιδέα πίσω από κάθε σύνολο προπαγάνδας διέφερε. Η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών προσπάθησε να καλύψει την προπαγάνδα με το περίβλημα της ψυχαγωγίας. Ο Χίτλερ, ο Goebbels και το γερμανικό ραδιόφωνο έκαναν μια άμεση προσέγγιση για την αποστολή του μηνύματός τους. Το ίδιο άμεσο μπορεί να χαρακτηριστεί και το ιστορικό διάγγελμά του Ντε Γκολ στις 18 Ιουνίου 1940 με το οποίο καλούσε τους Γάλλους «να κρατήσουν άσβεστη την φλόγα της Αντίστασης».[vi] Αν και το στυλ προσέγγισης διέφερε, η προσπάθεια ραδιοφωνικής προπαγάνδας λάμβανε υπόψη τις αντιλήψεις των ανθρώπων εκείνη την εποχή, αλλά και τις απαιτήσεις του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου.
Αντικειμενική αξιολόγηση της επιρροής, της επίδρασης, της ραδιοφωνικής προπαγάνδας των κοινωνιών των εμπλεκομένων μερών δεν μπορούμε να έχουμε ιδίως σε ό,τι αφορά στις κοινωνίες που ήταν υποταγμένες στον άξονα. Αν και υπάρχουν αποδείξεις από διάφορες πηγές, εντούτοις, πρέπει να αντιμετωπιστούν με μεγάλη προσοχή, καθώς το μεγαλύτερο μέρος τους δεν αποτελεί αντικειμενική μαρτυρία, αλλά υποκειμενική, υπερβολική και όχι αντιπροσωπευτική ολόκληρου του γερμανικού πληθυσμού ή των κοινωνιών που είχαν κατακτηθεί. Για παράδειγμα, δεν έχουμε αξιόπιστους αριθμούς για τους Γερμανούς ακροατές κατά τη διάρκεια του πολέμου, ούτε για το BBC ούτε για τους «μαύρους» σταθμούς. [vii]
Ανεξάρτητα όμως, από τα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία το ραδιόφωνο αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα διαμόρφωσης της κοινωνικής ψυχολογίας των κατακτητών και κατεκτημένων, αλλά και της εξέλιξης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς τα συναισθήματα και το πατριωτικό φρόνημα που δημιούργησε στον μέσο πολίτη του Λένινγκραντ η μετάδοση κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Έβδομης Συμφωνίας του Ρώσου Συνθέτη Ντιμίτρι Σοστακόβιτς η οποία γράφτηκε με έμφαση στη θέληση των κατοίκων του Λένινγκραντ να αγωνιστούν (Αβδελά, 2005: 194).
[i] Εκπαιδευτική Πλατφόρμα Ε.Α.Π. https://courses.eap.gr/course/view.php?id=411
[ii] Η Σοβιετική Ένωση μετέδωσε το 1926 προπαγανδιστικό μήνυμα ενάντια στην κυβέρνηση της Ρουμανίας (Μπαντιταρούδης, 2006: 61-62). Μέχρι το β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε επιτραπεί η λειτουργία ιδιωτικών ραδιοσταθμών παράλληλα με τους κρατικούς, η κατάσταση άλλαξε ριζικά το Μάρτιο του 1946 με την εγκαθίδρυση κρατικού μονοπωλίου στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση (Σεραφετινίδου, 1991: 196). Το BBC που προβάλλεται ως παράδειγμα «προς μίμηση» είναι ένας οργανισμός υπό κρατικό ελέγχο με τα 12 μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου να διορίζονται από την Αγγλική κυβέρνηση.
[iii] Η σημασία του ραδιοφώνου ως προπαγανδιστικό μέσο ήταν γνωστή στον Μεταξά, όταν στις 10 Αυγούστου του 1936 εκφώνησε την πρώτη και σημαντικότερη ομιλία του (Πετράκη, 2006: 289).
[iv] Τα αίτια αυτής της τόσο αισθητής παρουσίας του Κράτους στο χώρο του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης έχουν να κάνουν με τις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες κάτω από τις οποίες δημιουργήθηκαν. Η λειτουργία του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης αναπτύχθηκαν αρχικά για καθαρά στρατιωτικούς σκοπούς (Σεραφετινίδου, 1991:197).
[v] Μέχρι το 1939, το 70% των γερμανικών νοικοκυριών είχε ραδιόφωνο, ενώ το 1932 ο αριθμός αυτός τριπλασιάστηκε και έφτασε να είναι το υψηλότερο ποσοστό από οποιασδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο (Lerner, 1971: 131-133).
[vi] O Ντε Γκολ απευθύνεται στους συμπατριώτες του, λέγοντας τα εξής: «Αν τελικώς οι δυνάμεις της ελευθερίας θριαμβεύσουν επί των δυνάμεων της σκλαβιάς , ποια θα είναι η μοίρα μιας Γαλλίας, υποταγμένης στον εχθρό; (…) Καλώ όλους τους στρατιωτικούς των δυνάμεων της ξηράς, της θάλασσας και του αέρα, καλώ όλους τους μηχανικούς και τους εργάτες που ειδικεύονται στα οπλικά συστήματα και βρίσκονται σε βρετανικό έδαφος, να ενωθούν μαζί μου. Καλώ όλους τους Γάλλους που θέλουν να μείνουν ελεύθεροι να με ακούνε και να με ακολουθήσουν… Ζήτω η Γαλλία, η ελεύθερη Γαλλία της τιμής και της ανεξαρτησίας» (https://www.ina.fr/video/I00008146/appel-de-de-gaulle-a-londres-du-22-juin1940-video.html).
[vii] Είναι γνωστό ότι ο αριθμός των ακροατών ήταν μικρός στην αρχή και αυξήθηκε καθώς ο πόλεμος έφερε σε μειονεκτική θέση τους Γερμανούς. Από τα τέλη του 1942 και στις αρχές του 1943 και μετά, μετά τις καταστροφικές ήττες στη Βόρεια Αφρική και στο Στάλινγκραντ, όλο και περισσότεροι Γερμανοί άρχισαν να ακούνε το BBC. Ο αριθμός αυτών που άκουσαν το BBC και τους μαύρους σταθμούς αυξήθηκε περαιτέρω μετά την εισβολή των Συμμάχων στη Γαλλία. Μια έκθεση της Γκεστάπο του 1941, η οποία έφτασε στο BBC το 1943, υπολόγισε το κοινό του BBC σε περίπου 1 εκατομμύριο. Μέχρι το φθινόπωρο του 1944 εκτιμάται ότι ήταν μεταξύ 10 και 15 εκατομμύρια. Περαιτέρω αποδείξεις ότι η βρετανική προπαγάνδα ακούστηκε είναι οι ποινές που επιβλήθηκαν στους Γερμανούς για τον Feindhören (ακούγοντας εχθρικούς σταθμούς), οι οποίες δημοσιεύονταν τακτικά στον γερμανικό τύπο ως προειδοποίηση για τον πληθυσμό. Αλλά δεν παρέχουν στοιχεία για τον πραγματικό αριθμό των ακροατών (Balfour, 1979:96, Briggs, 1995: 625-656, Brinitzer, 1969, : 179-181).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου