Η Ιστορία ως επιστήμη και ως σχολικό μάθημα στον δημόσιο διάλογο. Η περίπτωση του εγχειριδίου Ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού.

    Μερκούρης Δημήτρης

Αλεξανδρούπολη 30.10.2019

Πρόσφατα η υπουργός Παιδείας κ. Νίκη Κεραμέως δήλωσε[1] ότι  το μάθημα της ιστορίας δε θα πρέπει να έχει κοινωνιολογικό χαρακτήρα, αλλά να καλλιεργεί την εθνική συνείδηση.[2] Η δήλωσή της, η οποία απευθύνεται κυρίως στο συντηρητικό εκλογικό ακροατήριο και τις νέες ιδεολογικές κατευθύνσεις που επιθυμεί να δώσει στο εκπαιδευτικό σύστημα η νέα κυβερνητική πλειοψηφία, επιβεβαιώνει τις απόψεις πολλών   ερευνητών που έχουν ασχοληθεί με την ιστορική διαπαιδαγώγηση και  συμφωνούν ότι η σχολική ιστορία έχει τη δυναμική να διαμορφώνει πολιτικές, κοινωνικές και ιδεολογικές αντιλήψεις.[3] 

Άλλωστε,  είναι γνωστό ότι  εκτός από το μάθημα της ιστορίας,  το μάθημα των θρησκευτικών, το μάθημα της κοινωνικής και πολιτικής αγωγής  και τα γλωσσικά μαθήματα, απομακρυσμένα από τον μητρικό επιστημονικό τους φορέα,   πάντοτε ήταν ένα διαφιλονικούμενο πεδίο στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, αφού  αναλάμβαναν το βάρος της διαμόρφωσης της «ορθής» εθνικής συνείδησης.^[4] Αυτό ήταν ακόμη πιο έντονο ειδικά σε περιόδους κατά τις οποίες η εθνικοφροσύνη αποτελούσε τμήμα της επίσημης ιδεολογίας.[5]

Είναι χαρακτηριστικό ότι, αν ανατρέξει κανείς σε διαφορετικές χρονικές περιόδους του 20ου αιώνα, όπως είναι η περίοδος της Μεταπολίτευσης (ειδικά το 2006-2007), η Μετεμφυλιακή Περίοδος (1965) και ο Μεσοπόλεμος (1918-1921), θα διαπιστώσει ότι και  στις τρεις περιπτώσεις η εισαγωγή των βιβλίων στα σχολεία αποφασίστηκε από φιλελεύθερες κυβερνήσεις. Επιπρόσθετα και στις τρεις περιπτώσεις η απόσυρσή τους αποφασίστηκε  από συντηρητικές κυβερνήσεις.  

Η δημόσια διαμάχη για το εγχειρίδιο Ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού  στα νεότερα και σύγχρονα χρόνια κράτησε περίπου 29 μήνες, από τον Ιανουάριο του 2006 έως τον Μάιο του 2008.[6]  Στο διάστημα αυτό δημοσιεύθηκαν χιλιάδες  κείμενα[7]. Ήταν μια από τις πιο έντονες και παρατεταμένες διαμάχες που οφείλονταν κυρίως στις πολιτικές σκοπιμότητες και στην επικοινωνιακή εκμετάλλευση που   παρείχαν τα σύγχρονα επικοινωνιακά μέσα ενημέρωσης.   

Στις 16 Αύγουστου 2007 η χώρα εισήλθε σε προεκλογική περίοδο, οπότε το βιβλίο της ιστορίας χρησιμοποιήθηκε ως ένα από τα κεντρικά ζητήματα της προεκλογικής α­ντιπαράθεσης, τουλάχιστον μέχρι το ξέσπασμα των πυρκαγιών στην Πε­λοπόννησο. Ακόμη και το ΚΚΕ υπό το πρίσμα του αντι-ιμπεριαλισμού θα ανακαλύψει την αξία του έθνους και θα επιμείνει στην αντιστασιακή του πορεία στον χρόνο.

Η επίθεση κατά του βιβλίου προήλθε αρχικά από τον χώρο της εκκλησίας[8] με προεξάρχοντα τον τότε αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο, ο οποίος εξέδωσε την 7^η Μαΐου 2006 δελτίο τύπου.[9] Η απάντηση δεν άργησε να έρθει από τον ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών κ.  Βασίλη Κρεμμυδά την 7η Οκτωβρίου 2006 στην εφημερίδα «Τα Νέα».[10]

Σύντομα βέβαια στη συζήτηση μπήκαν και ακραίοι  πολιτικοί από το σύνολο του πολιτικού φάσματος, οι οποίοι έπρεπε να αναλάβουν τον ρόλο του «εθνοπροστάτη», άσχετα αν είχαν ή δεν είχαν γνώση του θέματος.  Ο τότε υποψήφιος με το ΛΑΟΣ  Άδωνης  Γεωργιάδης κάνει σχετικές αναφορές στις 30 Ιουνίου 2007. [11]  Αξίζει να σημειωθεί  ότι η έννοια Τούρκος κατά την οθωμανική εποχή είχε διαφορετική έννοια.[12]

Την ίδια εποχή κάνει την παρέμβασή της  και η Βούλα Πατουλίδου, ολυμπιονίκης και υποψήφια νομάρχης του ΠΑΣΟΚ στη Θεσσαλονίκη, η οποία μην έχοντας το γνώθι σ’ αυτόν, αλλά και ελλιπή  γνώση της ιστορίας, τοποθετείται απλά και μόνο για να πει κάτι στο εκλογικό της ακροατήριο «" ... δεν με ενδιαφέρουν εμένα αυτά. Εμένα με ενδιαφέρει ο γιος μου, όταν πάει σχολείο, να μην διδαχτεί αυτό το παλιοβιβλίο... "».[13]

Σύντομα η οχλοκρατία, ο πολιτικός καιροσκοπισμός και ο εκκολαπτόμενος ακραίος νέο-συντηρητισμός  θα αναγκάσει το κυβερνόν κόμμα να πάρει θέση. Η Νέα Δημοκρατία έπρεπε να ισορροπήσει ανάμεσα στις επιλογές της πολιτικής της γραμμής και στις αντιδράσεις της παραδοσιακά θρησκευόμενης εκλογικής της βάσης.  Το κόμμα, στο σύνολο του, τήρησε αποστάσεις από τη στάση και τις αποφάσεις του υπουργείου Παιδείας, προκειμένου να ελαχιστοποιήσει το πολιτικό κόστος για την κυβέρνηση.  Ανέθεσε το  θέμα στον αρμόδιο φορέα για την ένταξη του βιβλίου στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Ουσιαστικά η ευθύνη μετατοπίστηκε στο πρόσωπό της υπουργού κας Γιαννάκου η οποία, όπως ήταν αναμενόμενο, δεν επανεκλέχτηκε  στις εκλογές που ακολούθησαν.

Από τα ως άνω διακρίνουμε ότι η δημόσια διαμάχη για το μάθημα της ιστορίας κατέγραψε δύο κυρίαρχα ρεύματα. Το ένα ήταν η προοδευτική προσέγγιση  που εκφράζονταν από τους υποστηρικτές του εγχειριδίου οι οποίοι συνηγορούσαν  στην ανανέωση και στο νέο τρόπο προσέγγισης της ιστορίας στο σχολείο. Η προσέγγιση αυτή βασίζεται στην πρόοδο και στον ιδεολογικό πυλώνα που εμφανίστηκε στη Γαλλία τον 20^ο αιώνα με εκφραστές τους  συντάκτες του  περιοδικού «Annales» Φερνάντ Μπρωντέλ ,  Λυσιέν Φέβρ  και Μάρκ Μπλόκ.[14]

Από την άλλη πλευρά εμφανίστηκε η παραδοσιακή προσέγγιση, με κύριους εκφραστές εκείνους που υποστηρίζουν την ιστορική συνέχεια της ελληνικότητας του έθνους, με κύρια συστατικά τη γλώσσα, τη θρησκεία και τον λαϊκό πολιτισμό. Οι εκφραστές της υποστηρίζουν ότι η ιστορία πρέπει να συνεχίσει να διδάσκεται, όπως έχει καθιερωθεί στη δυτική και εγχώρια ιστοριογραφία του 19^ου αιώνα. Αναφέρονται  δηλαδή, στις επιρροές της ιστορίας από το ιδεολογικό ρεύμα του ρομαντισμού και του γερμανικού ιστορισμού. Οι υποστηρικτές της συνέδεαν στενά το ρόλο της ιστορίας με την προώθηση των πολιτικών συμφερόντων του έθνους κράτους, όπως ο Fichte, Michele, Guizot, Παπαρρηγόπουλος, Ζαμπέλιος και Λάμπρος.[15]

Καταλήγοντας, η ανάλυση της διαμάχης γύρω από το βιβλίο ανέδειξε τις διαφορές της ιστορίας ως επιστήμης και ως σχολικό μάθημα. Παρά την πρόοδο που συντελείται τα τελευταία χρόνια στην παιδαγωγική και στην ιστορική επιστήμη, τα προβλήματα είναι δομικά και ανυπέρβλητα.  Αυτό οφείλεται στην ίδια την υπόσταση του νεοελληνικού κράτους και των αφάνταστων  ιδεολογημάτων περί συνέχειας του ελληνικού πολιτισμού.

---

[1] Σωτήρης Παναγιώτης,  Οι πόλεμοι της ιστορίας στην ελληνική εκπαίδευση, Εφημερίδα Το Βήμα, Αθήνα, 07.09.2019, Ανάκτηση 27.10.2019 https://www.tovima.gr/2019/09/07/society/oi-polemoi-tis-istorias-stin-elliniki-ekpaideysi/

[2] Ανάλογη δήλωση είχε κάνει και ο Αντώνης Σαμαράς :«Οι Ιστορικοί μπορούν να συζητούν μεταξύ τους τα επιστημονικά και επιστημολογικά ζητήματα της Ιστορίας, όσο θέλουν. Όταν όμως, αποφασίζουν πώς θα διδάξουν Ιστορία στα παιδιά, καλό είναι να ρωτάνε και κανένα παιδαγωγό. Και το κυριότερο, να ρωτάνε και τους πολίτες, γιατί αφορά άμεσα στο πώς θα μεγαλώσουν τα παιδιά τους.   Άλλωστε, το ότι η παιδεία «έχει σκοπό την…ανάπτυξη της εθνικής υνείδησης» των Ελλήνων δεν είναι «μύθος», ούτε εθνικιστικός ισχυρισμός. Το λέει ρητά ο Σύνταγμα στο άρθρο 16 παράγραφος 2…Κι όσοι ζητούν να γκρεμίσουν κάθε παραδοσιακό μύθο που εμπεδώνει εθνική συνείδηση, παραβιάζουν το Σύνταγμα…Και η παραβίαση του Συντάγματος δεν είναι ούτε «Ιστορικό» ούτε «παιδαγωγικό» ζήτημα. Είναι καθαρώς πολιτικό και μας αφορά όλους.» Αντ. Σαμαράς, Η μανία αποδόμησης των μύθων, περιοδ. Μετεξέλιξη, Αθήνα Μάιος 2007.

[3] Ο Bage πολύ εύστοχα έγραψε ότι από την εποχή του Rousseau αιωρείται το, αν το αντικείμενο της ιστορίας διδάσκεται στα σχολεία για «ουσιαστικούς» λόγους, όπως η πρόσληψη γνώσης, ή για εξωτερικούς, όπως η διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας, ή της πολιτειότητας. Bage, G. (2000).Thinking History 4–14. London and New York: Routledge, σελ9  

[4] Luigi Cajani, Η ιστορία που διδάσκεται στα σχολεία: από την εθνική βιογραφία σε μια Ιστορία της ανθρωπότητας. Ανάκτηση 27.10.2019 https://www.he.duth.gr/sharedhistories/index.php/contents/europe-and-the-world/seminar-papers-2/the-history-taught-in-schools

[5] Στη δεκαετία του 1960 το εγχειρίδιο της Β΄ Γυμνασίου, «Ιστορία Ρωμαϊκή και Μεσαιωνική 146 π.Χ.-1453 μ.Χ.» του Κώστα Καλοκαιρινού,  θα δεχτεί έντονες κριτικές γιατί δεν υπηρετούσε το σχήμα για τη «συνέχεια του Έθνους». Στο γενικότερο ολιστικό και ολοκληρωτικό  ιδεολογικό πλαίσιο των  Απριλιανών ήταν και η απόσυρση του συνόλου των βιβλίων που εισήχθησαν με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του  1964 (Ν. 4379/64) από τον Ευάγγελο Παπανούτσο. Σωτήρης Παναγιώτης,  Οι πόλεμοι της ιστορίας στην ελληνική εκπαίδευση, Το Βήμα. Ανάκτηση, 28.10.2019, https://www.tovima.gr/2019/09/07/society/oi-polemoi-tis-istorias-stin-elliniki-ekpaideysi/

[6]Απόστολος Λακασάς, Σχολικά βιβλία που κόπηκαν ως έργα ψεύδους, Η καθημερινή. Ανάκτηση 27.10.2019  https://www.kathimerini.gr/843495/article/politismos/vivlio/sxolika-vivlia-poy-kophkan-ws-erga-yeydoys

[7] Ανδρέας Σταλίδης, Ανασκόπηση των αντιδράσεων για το βιβλίο Ιστορίας της Στ Δημοτικού, Αντίβαρο. Ανάκτηση 28.10.2019,  http://www.antibaro.gr/article/38

[8]  Ανδρέας Σταλίδης, Ανασκόπηση των αντιδράσεων για το βιβλίο Ιστορίας της Στ Δημοτικού, Αντίβαρο. Ανάκτηση 28.10.2019,  http://www.antibaro.gr/article/38

[9] «Στο Βιβλίο της Ιστορίας της Στ΄Δημοτικού ουδόλως γίνεται λόγος για την συμβολή της Εκκλησίας στην Επιτυχία της Επανάστασης του 1821. Είναι δίκαιο αυτό; 11 Πατριάρχες, 100 Ιεράρχες και 6.000 παπάδες διαγράφησαν μονοκοντυλιά, που έδωσαν το αίμα τους; Εμείς θα διαμαρτυρηθούμε βεβαίως αρμοδίως και θα το επισημάνουμε. Γιατί όμως να γίνονται σε ένα τέτοιο λαό αυτά, ο οποίος είναι υπερήφανος για την τιμητική του διάκριση στην Ιστορία;»

Ο Αρχιεπίσκοπος τα έβαλε, το είπαμε, επανειλημμένα με τα δύο βιβλία που κρίνονται εδώ, επειδή, λέει, δεν γίνεται σ' αυτά καμία αναφορά στον ρόλο της Εκκλησίας στην Επανάσταση του 1821 και ότι αποσιωπάται η σημαντική προσφορά της Εκκλησίας στην Ιστορία του τόπου· προφανώς, δεν έχει διαβάσει τα βιβλία, γιατί στο βιβλίο της Β' Γυμνασίου δεν γίνεται λόγος για το 1821, επειδή δεν συμπεριλαμβάνεται στην ύλη του. Το βιβλίο της Στ' Δημοτικού μιλάει για τους Π.Π. Γερμανό, Αθ. Διάκο κ.λπ. · έχει μάλιστα και εικόνα τους. Χαίρομαι που από όσο καταλαβαίνω ο Μακαριώτατος δεν διεκδικεί πια Κρυφό Σχολειό - πείστηκε, ίσως, ότι δεν υπήρξε· πρέπει τώρα να πάψει να διεκδικεί την ύψωση του λαβάρου της Επανάστασης στην Αγία Λαύρα, γιατί ούτε αυτό το γεγονός υπήρξε. Αντίθετα, ο κ. Χριστόδουλος πρέπει να ευχαριστήσει όλους τους συγγραφείς σχολικών βιβλίων που δεν γράφουν ότι η επίσημη Εκκλησία ήταν αντίθετη στην Επανάσταση· και όσοι, ελάχιστοι, ανώτεροι κληρικοί έλαβαν μέρος και έπαιξαν σημαντικό ρόλο ανήκουν στην κατηγορία αυτών που ο Πατριάρχης απειλούσε ότι θα αφορίσει». 

[11] «Το βιβλίο λοιπόν της ΣΤ΄ Δημοτικού εξεδόθη σε συμφωνία με τους Τούρκους ιστορικούς οι οποίοι και το διόρθωσαν. Έτσι εξηγείται και το γιατί δεν υπάρχει πουθενά η λέξη “ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ” αλλά έχει αντικατασταθεί από το “ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ” και το γιατί “ΟΙ ΚΛΕΦΤΕΣ” έγιναν “κλέφτες” και το γιατί η Καταστροφή της Σμύρνης έγινε “συνωστισμός” […]

Όταν είχαμε πρωτοδιαβάσει αυτό το βιβλίο, όλοι είπαμε ότι είναι “ΣΑΝ ΝΑ ΤΟ ΕΙΧΑΝ ΓΡΑΨΕΙ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ” σήμερα απεδείχθη ότι πράγματι οι Τούρκοι το έγραψαν».Άδωνις Γεωργιάδης, ΆλφαΕΝΑ, 30/06/2007

[12] Cemalettin Taşkıran, "Osmanlı’da Türk'e ’Eşek Türk’ denirdi", milliyet. Ανάκτηση 28.10.2019 http://www.milliyet.com.tr/gundem/osmanli-da-turke-esek-turk-denirdi-1800880

[13] Το «εθνοκτόνο» εγχειρίδιο. Η δημόσια διαμάχη για το βιβλίο ιστορίας της ΣΤ ́ Δημοτικού (2006 -07), Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο -ΜΠΣ Δημόσια Ιστορία ΔΙΣ53. Ανάκτηση 28.10.2019 https://courses.eap.gr/pluginfile.php/75233/mod_resource/content/3/To%20%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%BF%CE%BA%CF%84%CF%8C%CE%BD%CE%BF%20%CE%B5%CE%B3%CF%87%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%AF%CE%B4%CE%B9%CE%BF%20%CE%97%20%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CF%8C%CF%83%CE%B9%CE%B1%20%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%BC%CE%AC%CF%87%CE%B7%20%CE%B3%CE%B9%CE%B1%20%CF%84%CE%BF%20%CE%B2%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CE%BF%20%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1%CF%82%20%CF%84%CE%B7%CF%82%20%CE%A3%CE%A4%CE%84%20%CE%94%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%8D%20%282006-07%29.pdf

[14] Annales school, Ανάκτηση 28.10.2019, https://en.wikipedia.org/wiki/Annales_school

[15] Παναγιώτης Νταβαρίνος, Ο γερμανικός ιστορισμός του 19ου αιώνα και η νεότερη βαλκανική ιστοριογραφία, ΦΙΛΟ-ΛΟΓΟΣ. Ανάκτηση 28.10.2019 https://blogs.sch.gr/panta1947/2016/06/06/%CE%BF-%CE%B3%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-19%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD%CE%B1-2/

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Άγγελος Παληκίδης, Κριτικές Προσεγγίσεις του Ναζιστικού Φαινομένου. Από την ιστοριογραφία και την πολιτική θεωρία στη σχολική ιστορική μάθηση, επίμετρο,  Βιβλιογραφία ΔΙΣ53 ΕΑΠ

Αθανασιάδης Χάρης, Τα αποσυρθέντα βιβλία – Έθνος και σχολική Ιστορία στην Ελλάδα, 1858-2008, Αλεξάνδρεια , Αθήνα 2015

Γκλάβας Σωτήριος, Επισκόπηση της Ιστορίας της Εκπαίδευσης στο Νεοελληνικό Κράτος, 2010, Βιβλιογραφία ΔΙΣ53 ΕΑΠ

Bage, G. Thinking History 4–14, London and New York: Routledge, 2000

 Μαρία Ρεπόυση κ.ά.,  Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού, Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνια, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Βιβλιογραφία ΔΙΣ53 ΕΑΠ 

Το «εθνοκτόνο εγχειρίδιο», Η δημόσια διαμάχη για το βιβλίο ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού (2006-07), Βιβλιογραφία ΔΙΣ53 ΕΑΠ 

«Ένα βιβλίον παγίς» Η δημόσια διαμάχη για το εγχειρίδιο Ρωμαϊκής και Μεσαιωνικής ιστορίας του Κώστα Καλοκαιρινού, Βιβλιογραφία ΔΙΣ53 ΕΑΠ 

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ – ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

Άδωνις Γεωργιάδης, Άλφα ΕΝΑ, 30/06/2007

Αντ. Σαμαράς, Η μανία αποδόμησης των μύθων, περιοδ. Μετεξέλιξη, Αθήνα Μάιος 2007.

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

https://www.tovima.gr

https://www.he.duth.gr

https://www.tovima.gr

https://www.kathimerini.gr

www.antibaro.gr

www.milliyet.com.tr

https://courses.eap.gr

https://en.wikipedia.org

https://blogs.sch.gr