Από την οργανωτική ανασυγκρότηση, στην εμβάθυνση της δημοκρατίας, την ενίσχυση της αντιπροσωπευτικότητας και τη διεύρυνση της συμμετοχής.

Κεντρική προγραμματική στόχευση του ν. 3852/2010 (του προγράμματος  <<Καλλικράτης>>), ήταν αναμφίβολα η δημιουργία νέων, λιγότερων σε αριθμό και μεγαλύτερο σε μέγεθος Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με στόχο τη συγκρότηση ισχυρότερων τοπικών διοικητικών, επιχειρησιακών και διαχειριστικών μονάδων, ικανών να αναλάβουν την τοπική διεκπεραίωση αρμοδιοτήτων που συνιστούν αποστολή του κράτους. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να αναγνωριστεί ότι το πρόγραμμα <<Καλλικράτης>> έθεσε, σε μεγάλο βαθμό, - υπό συνθήκες πρωτοφανούς, για τα δεδομένα της μεταπολίτευσης, οικονομικής κρίσης - τις βάσεις και διαμόρφωσε εν μέρει της διοικητικές και οργανωτικές προϋποθέσεις, προκειμένου να καταστεί, όντως, δυνατή η συγκρότηση ισχυρότερων τοπικών και περιφερειακών επιχειρησιακών μονάδων και  να αποτελέσει αντίβαρο ή αντιπαράδειγμα απέναντι σε ένα συγκεντρωτικό κεντρικό κράτος.

Όμως, η οργάνωση ενός νέου διοικητικού μοντέλου στη βάση λιγότερων σε αριθμό και μεγαλύτερων σε πληθυσμό και σε έκταση οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, οφείλει να περιέχει και τα αντίστοιχα θεσμικά αντίβαρα ενίσχυσης της αντιπροσωπευτικότητας στην έκφραση τόσο του εκλογικού σώματος, των ίδιων των πολιτών, όσο και των τοπικών κοινωνιών, των οικισμών, των κοινοτήτων και των δήμων. Δηλαδή, εάν οι διοικητικές συνενώσεις και το εγχείρημα διαμόρφωσης ισχυρότερων επιχειρησιακών μονάδων αυτοδιοίκησης  δεν συνοδεύονται από θεσμούς πύκνωσης της αντιπροσωπευτικότητας και της δημοκρατικής έκφρασης και συμμετοχής των πολιτών, εάν δεν διασφαλίζουν ικανά εχέγγυα ταυτόχρονης ενδοδημοτικής αποκέντρωσης και ισότιμης συμμετοχής στο τοπικό και περιφερειακό αναπτυξιακό εγχείρημα όλων των <<κυττάρων>> που συγκροτούν τις νέες αυτοδιοικητικές μονάδες, τότε η προσπάθεια υπέρβασης του συγκεντρωτισμού της κεντρικής διοίκησης είτε καθίσταται εγγενώς αλυσιτελής (ιδίως σε συνθήκες ύφεσης και περιοριστικών δημοσιονομικών πολιτικών), αποστερημένη από ουσιαστική πολιτική νομιμοποίηση και αδύναμη έτσι να κινητοποιήσει τις τοπικές κοινωνίες και τις παραγωγικές τους δυνάμεις, είτε (σε συνθήκες ανάπτυξης της οικονομίας)  κινδυνεύει να εκφυλιστεί σε υποκατάσταση τοπικούς και περιφερικούς συγκεντρωτισμούς, δηλαδή σε αποτυχία συγκρότησης ενός ολιστικού, πολύπλευρου αλλά συνεκτικού, αποκεντρωτικού αναπτυξιακού προτύπου.

Στο πλαίσιο αυτό, το πρόγραμμα <<Καλλικράτης>>, ενώ προχώρησε σε μια θαρραλέα προσπάθεια αναδιάταξης της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης και ακολούθησε με συνέπεια την κεντρική επιλογή για συγκρότηση μεγαλύτερων και ισχυρότερων αυτοδιοικηθήκαν μονάδων, διατήρησε εντούτοις ένα εκλογικό σύστημα που, στο όνομα της αποτελεσματικότητας και της επιχειρησιακής αυτοδυναμίας, υποβάθμισε μέχρι λειτουργικού εκμηδενισμού, σχεδόν, κάθε έννοια αντιπροσωπευτικότητας στην έκφραση του εκλογικού σώματος και απονέμει στον επιτυχόντα συνδυασμό τον απόλυτο έλεγχο του αυτοδιοικητικού οργανισμού, με αξίωση πλήρους εφαρμογής του πολιτικού προγράμματος και χωρίς καμιά θεσμική πρόνοια και καμία ουσιαστική προοπτική για προγραμματικές συνθέσεις.    

Αξιοποιώντας την εμπειρία μια δεκαετούς σχεδόν εφαρμογής του ν. 3852/2010 και μετά από μια μακρά και εκτεταμένη διαβούλευση, η συντεταγμένη πολιτεία και   ο νομοθέτης με τον ν. 4555/2018 επαναξιολογεί βασικές παραδοχές του προγράμματος          <<Καλλικράτης>>  και, χωρίς να αποδομεί σημαντικές και ώριμες πλέον, μεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις του (χωρίς, με άλλες λέξεις, να αναιρεί τη <<νέα αρχιτεκτονική>> της αυτοδιοίκησης), επιχειρεί να καλύψει ένα σοβαρό έλλειμμα που χαρακτήρισε την εκτεταμένη διοικητική και οργανωτική ανασυγκρότηση της προηγούμενης μεταρρύθμισης, διαμορφώνοντας όρους δημοκρατικότερης συγκρότησης και λειτουργίας των αυτοδιοικητικών  θεσμών, αναλογικότερη εκπροσώπησης, τόσο του εκλογικού σώματος και των αυτοδιοικητικών δυνάμεων όσο και των τοπικών κοινωνιών που συνθέτουν τους οργανισμούς και των δύο βαθμών αυτοδιοίκησης, αλλά και διευρύνοντας τη συμμετοχή και τον κοινωνικό έλεγχο σε όλα τα επίπεδα της οργάνωσης και της λειτουργίας τους.

Είναι γεγονός ότι  η αναλογική συγκρότηση των δημοτικών και περιφερικών συμβουλίων αναμένεται να λειτουργήσει παιδευτικά για το σύνολο των παρατάξεων που θα μετέχουν σε αυτά, καταργώντας στην ουσία την έννοια των συμπολιτευόμενων και των αντιπολιτευόμενων συμβούλων. Έτσι, αφ΄ ενός οι δημοτικές και περιφερειακές αρχές θα υποχρεωθούν να μπουν στη βάσανο του δημοκρατικού διαλόγου και της αναζήτησης προγραμματικών συμβιβασμών και συνθέσεων, στοιχείο που κατά τεκμήριο βελτιώνει την ποιότητα των λαμβανομένων αποφάσεων, ενώ αφ΄ ετέρου θα αυξηθεί συνολικά το αίσθημα ευθύνης και η άσκηση ουσιαστικής και εποικοδομητικής κριτικής από το σύνολο των δημοτικών και περιφερειακών συμβούλων, καθώς πια δεν θα υφίσταται η ασφαλής και απαλλαγμένη από την υποχρέωση της κατάθεσης συγκεκριμένων προτάσεων θέση της αντιπολίτευσης.   

Επίσης, η απλή αναλογική αναμένεται να ενεργοποιήσει τις ίδιες τις τοπικές κοινωνίες, καθώς πλέον δεν θα υπάρχει η πλήρης μετάθεση της ευθύνης στον εκάστοτε Δήμαρχο ή Περιφερειάρχη, αλλά θα αναλάβει και η ίδια η τοπική κοινωνία - εξ ου και οι ρυθμίσεις περί επαύξησης των διατυπώσεων  δημοσιότητας και διαφάνειας που περιλαμβάνει ο νόμος - να παρακολουθεί και να κρίνει τη στάση όλων των συμβούλων, των παρατάξεων και κατά πόσο αυτές λειτουργούν συνθετικά και προωθητικά κατά τη λήψη κρίσιμων για την Κοινότητα, Δήμο και Περιφέρεια αποφάσεων….   

Κλείνοντας αυτή τη σύντομη εισαγωγή δεν ξεχνώ τα λόγια του Διογένη:     ΜΗΝ ΕΧΕΤΕ ΕΓΝΟΙΑ ΠΟΣΟ ΜΕΓΑΛΑ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΤΕΙΧΗ ΑΛΛΑ ΠΟΣΟ ΜΕΓΑΛΟΙ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΕΚΕΙΝΟΙ ΠΟΥ ΘΑ ΣΤΑΘΟΥΝ ΕΠΑΝΩ ΣΕ ΑΥΤΑ.