Πρωτομαρτιά – Κρόκη- Χελιδονίσματα

«Χελιδονίσματα» Μουσικό Σχολείο Κομοτηνής

Επειδή ο Μάρτιος ήταν ο πρώτος μήνας του ρωμαϊκού ημερολογίου, η Πρωτομαρτιά έχει ιδιαίτερη θέση στο λαϊκό καλαντάρι και συνδέεται με πολλά έθιμα λατρευτικού και μαγικού περιεχομένου, τα οποία έχουν σκοπό την αποτροπή του κακού.

Το γνωστό έθιμο, με πανελλήνια και βαλκανική διάδοση, είναι η συνήθεια να δένουν οι μητέρες το πρωί της ημέρας αυτής ένα χρωματιστό νήμα στον καρπό του χεριού των παιδιών. Ο Ν.Γ. Πολίτης, ιδρυτής της Λαογραφίας ως επιστήμης στην Ελλάδα, συνδέει την κλωστή αυτή με την κρόκη που έδεναν στο δεξί τους χέρι οι μύστες των Ελευσίνιων Μυστηρίων. Σήμερα θεωρείτε ότι οι κλωστές προφυλάσουν τα παιδιά από τις ακτίνες του ήλιου («Απού΄χει κόρη ακριβή, του Μάρτη ήλιος μη σε δεί».

Σημαντικό έθιμο της ημέρας αυτής είναι το λεγόμενο «Χελιδόνισμα», που αποτελεί ένα είδος καλάντων, τα οποία τραγουδούν τα παιδιά σχολικής ηλικίας γυρνώντας από σπίτι σε σπίτι, κρατώντας ομοίωμα χελιδονιού. Το τραγούδι - «Μάρτης μας ήρθε, τα λουλούδια ανοίγουν, έξω ψύλλοι και κοριοί, μέσα υγεία και χαρά…» - αναφέρεται στον ερχομό των χελιδονιών, τον ερχομό της άνοιξης την αποτροπή των κακών του χειμώνα και καταλήγει σε ευχές των σπιτικών.

Το έθιμο του χελιδονίσματος συνεχίζεται αδιάσπαστα από τους αρχαίους χρόνους –μαρτυρία του Αθήναιου, συγγραφέα του 2^ου μ.Χ. αι.- και είναι εντυπωσιακή η ομοιότητα του σημερινού με το αρχαίο τραγούδι, τόσο στο λεκτικό ύφος όσο και στα επιμέρους θεματικά στοιχεία (χαιρετισμός χελιδονιών, επωδική αποδίωξη κακών, αίτηση φιλοδωρήματος).

Τα πανάρχαια αυτά έθιμα οι πατέρες της Εκκλησίας τα θεωρούσαν ειδωλολατρικές συνήθειες και τα κατέκριναν. Είναι χαρακτηριστικές οι αναφορές του Ιωάννη Χρυσόστομου, 4^ος αι., και του Ιωσήφ Βρυέννιου, 16^ος αι).