Φοίνικας: Ο Μυθικός Συμβολισμός της Αιώνιας Αναγέννησης.

Αντικείμενο της ανακοίνωσης αποτελεί ο μύθος του αναδυόμενου φοίνικα, όπως αυτός αποτυπώνεται διαχρονικά......Φαίνετε ότι ο φοίνικας αποτέλεσε στην σύγχρονη ελληνική ιστορία αγαπημένο σύμβολο ακραίων ιδεολογικών και πολιτικών συστημάτων.

Η εισήγηση θα δημοσιευθεί στα πρακτικά του συνεδρίου http://sinedria-ekataios.blogspot.gr/2012/06/conference-program.html

Φοίνικας[1],[2]: Ο Μυθικός Συμβολισμός της Αιώνιας Αναγέννησης.

Αντικείμενο της παρούσας αποτελεί ο συμβολισμός του φοίνικα.

Το σύμβολο μπορεί να είναι ένας όρος, ένα όνομα ή μια εικόνα της καθημερινότητας, που αποκτούν για ποικίλους λόγους σημασίες, οι οποίες προστίθενται στο συμβατικό και φανερό νόημά τους. Μια λέξη ή μια εικόνα γίνονται συμβολικές, όταν σηματοδοτούν κάτι περισσότερο από το άμεσο και εμφανές νόημά τους[1]. Αποκτούν σημασία,   με τη γενίκευσή τους ή γιατί οι άνθρωποι αποφάσισαν ελεύθερα να τα αναγνωρίσουν ή να προσδώσουν σε αυτά ένα νόημα.

Η εννοιολογική προσέγγιση του συμβόλου έχει  απασχολήσει εκατοντάδες μελετητές   όπως ο Κάρο Μπαρόχα, ο Καρλ Γιουνγκ, ο Αμάντα Κ. Κουμαρασβάμι, ο Μιρσέα Ελιάντε, ο Μαξ Μούλερ, ο Ανδρέας Αλτσιάτο, ο Γουέρθ Όσβαλντ κ.ά., και έχουν γραφτεί εκατοντάδες μελέτες, στις οποίες είναι αυτονόητο ότι δεν θα αναφερθούμε. Όμως, για την καλύτερη προσέγγιση του θέματος είναι αναγκαίο να σταθούμε στις απόψεις που έχουν διατυπωθεί για τη σχέση συμβόλου και αλληγορίας.

Για τον Γιουνγκ, η αλληγορία είναι ένα σύμβολο περιορισμένο στο ρόλο της ένδειξης, που καθορίζει μόνο μια από τις πολλές πιθανές σειρές δυναμικών νοημάτων. Η διαφορά μεταξύ συμβόλου και αλληγορίας γίνεται κατανοητή με την υπόθεση του Γουέρθ, κατά τον οποίο η ουσιαστική λειτουργία του συμβόλου συνίσταται στην ικανότητά του να διεισδύει στο άγνωστο και να δημιουργεί, κατά παράδοξο τρόπο, επικοινωνία με το μη επικοινωνήσιμο. Ο Ντιλ εξηγεί τη διαφορά ανάμεσα στην αλληγορία και στο σύμβολο με ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: «Ο Δίας εξαπολύει ένα αστροπελέκι που, στο επίπεδο της μετεωρολογικής έννοιας, είναι μια αλληγορία. Αυτή η αλληγορία μετατρέπεται σε σύμβολο, όταν η πράξη αποκτά μια ψυχολογική έννοια. Ο Δίας γίνεται σύμβολο του πνεύματος και η αστραπή συμβολίζει την ξαφνική εμφάνιση της φωτεινής σκέψης που υποτίθεται πως έστειλε ο θεός».[2] Αυτή η αλληγορία είναι μια σημειωτική έκφραση, μια συμβατική σύντμηση για κάτι γνωστό. Μερικές πρωτόγονες φυλές, οι ζητιάνοι, οι σύγχρονες επιστήμες χρησιμοποιούν πραγματικές «γλώσσες σημάτων», μερικές φορές πολύ συμβατικές. Έτσι, μπορούμε να πούμε πως η αλληγορία είναι η μηχανοποίηση του συμβόλου, γι΄ αυτό το κυριαρχικό χαρακτηριστικό της απολιθώνεται και γίνεται σήμα.

Οι αλληγορίες δημιουργήθηκαν πολλές φορές εντελώς ενσυνείδητα. Η Ελλάδα και η Ρώμη τις χρησιμοποίησαν μέχρι καταχρήσεως, όπως αποδεικνύεται από τις διάφορες μορφές τέχνης (ζωγραφική, γλυπτική, αγγειοπλαστική, νομισματοκοπία).

Προσπαθώντας τώρα να διερευνήσουμε το θέμα θα δούμε   ότι   η Ελλάδα, αρχαία και σύγχρονη,   είναι άρρηκτα συνδεδεμένη μ’ αυτό το ευγενές μυθικό πουλί που συνδέθηκε  με την ανθρώπινη δύναμη και θέληση για αναγέννηση. Ο μυθικός φοίνικας ανάλογα με τις εκάστοτε πολιτικές, ιδεολογικές και γεωστρατηγικές  συνθήκες συναντάται: α) Στην πρωτοχριστιανική πατερική διδασκαλία αναπαριστώντας τον Ιησού Χριστό, που επίσης  πεθαίνει και ανασταίνεται σε τρεις μέρες, β) Στην αναγέννηση του ελληνικού έθνους μετά από την μακρά  περίοδο της ρωμαϊκής και οθωμανικής κατάκτησης, γ)  Ως σύμβολο ανάστασης ή αναδιάταξης του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και δ) ως σύμβολο της δικτατορίας των συνταγματαρχών  για την αναγέννηση του νέου ελληνικού κράτους.

Ποιος  όμως ήταν ο μυθικός φοίνικας;

Ο φοίνικας είναι ένα μυθικό πουλί, που κατάγεται από την Αιθιοπία. Οι Αιγύπτιοι συνδέουν το μύθο του με τη λατρεία του Ήλιου. Ήταν γενικά αποδεκτό πως πατρίδα του ήταν η Αιθιοπία. Ο φοίνικας μοιάζει με αετό, αλλά με αετό πολύ μεγάλο. Το φτέρωμά του το στολίζουν τα πιο όμορφα χρώματα, κόκκινο της φωτιάς, ανοιχτό μπλε, πορφυρό και χρυσό. Οι συγγραφείς διαφωνούν  για τις αναλογίες των χρωμάτων του σώματός του, αλλά όλοι βεβαιώνουν πως ο φοίνικας είναι απείρως ωραιότερος και από το πιο μεγαλόπρεπο παγώνι.

Ο φοίνικας, όταν διαισθάνεται το τέλος του, μαζεύει αρωματικά φυτά, θυμίαμα και άμωμο και κατασκευάζει ένα είδος φωλιάς. Στο σημείο αυτό  οι μυθογράφοι αναφέρουν δυο ξεχωριστές παραδόσεις. Άλλοι βεβαιώνουν ότι το πουλί βάζει φωτιά στην αρωματική αυτή σωρό και μέσα από τις στάχτες προβάλλει ένας νέος φοίνικας και άλλοι ότι ο φοίνικας κοιμάται σ΄ αυτή τη φωλιά και πεθαίνει ραντίζοντάς την με το σπέρμα του. Τότε γεννιέται ο νέος φοίνικας, που μαζεύει το πτώμα του πατέρα του, το κλείνει σε έναν κούφιο κορμό σμύρνας, τον οποίο μεταφέρει ως την Ηλιούπολη στη βόρεια Αίγυπτο και τον βάζει πάνω στο βωμό του Ήλιου, για να τον κάψουν οι ιερείς του θεού. Αυτή είναι η μοναδική στιγμή που ο φοίνικας εμφανίζεται στην Αίγυπτο. Φτάνει στην Αίγυπτο με συνοδεία άλλων πουλιών που, όπως φαίνεται, του αποδίδουν τιμές πετώντας γύρω του με σεβασμό. Κάποτε φτάνει πάνω από το βωμό του Ήλιου και αιωρείται λίγο στον αέρα περιμένοντας να φανεί κανένας ιερέας. Όταν έρχεται η κατάλληλη στιγμή, ένας ιερέας βγαίνει από το ναό και συγκρίνει την όψη του πουλιού με ένα σχέδιο που το αναπαρασταίνει μέσα στα ιερά βιβλία. Μόνο τότε καίνε με επισημότητα το πτώμα του πουλιού φοίνικα. Μόλις τελειώσει η τελετή, ο νέος φοίνικας ξαναφεύγει στην Αιθιοπία, όπου ζει τρώγοντας κόκκους από θυμίαμα, ωσότου συμπληρωθεί η διάρκεια της ζωής του[3]. 

Ο φοίνικας τιμάται  στην αρχαία Ελλάδα και συνδέεται με τη λατρεία του Ήλιου[4] και του Απόλλωνα. Πέρα από την αρχαία Ελλάδα, ο φοίνικας ίσως να ήταν ένα ιερό σύμβολο και για άλλους πολιτισμούς. Δεδομένου όμως, ότι η οποιαδήποτε ταύτιση του φοίνικα με αλλά λατρευτικά πουλιά σε άλλους πολιτισμούς είναι επισφαλής, εμείς θα περιοριστούμε και θα σχολιάσουμε μόνο την ταύτιση του φοίνικα με τον Αιγυπτιακό Μπένου:  Σύμφωνα με τους Αιγυπτίους εξισώνεται με τον  Μπένου (Bennu), που ετυμολογικά σημαίνει «μέσα στη λαμπρότητα ονομάζομαι». Ο Μπένου αυτογεννώμενος έγινε το σύμβολο της γέννησης του θεού Ήλιου, όπως αναφέρεται στη Ρήση 600 των Κειμένων των Πυραμίδων σε μια επίκληση στον Ατούμ: «Υψώθηκες όπως το Μπένμπέν, στο Μέγαρο του Μπένου στην Ηλιούπολη». Οι διαφορές του Φοίνικα του Ηροδότου και άλλων κλασικών συγγραφέων και του Μπένου των αρχαίων αιγυπτιακών πηγών είναι τόσο μεγάλες, ώστε δεν είναι βέβαιο ότι τα δυο πτηνά σχετίζονται με οποιονδήποτε τρόπο. Παρ΄ όλα αυτά ο Ηρόδοτος ίσως να πλανήθηκε από τα στοιχεία που του δόθηκαν. Το πτηνό που είδε σε εικόνες σίγουρα δεν ήταν ο Μπένου, ούτε ως προς το σχήμα που περιγράφει, ούτε ως προς το λαμπρό χρωματισμό του. Ήταν μάλλον ο αιγυπτιακός γρύπας ή το γεράκι του Ώρου. 

Ο φοίνικας στον Χριστιανισμό

Για τον αρχαίο κόσμο ο Φοίνικας ήταν ένα σύμβολο  παλιγγενεσίας. Η ζωή του μπορεί να ξεπεράσει τα πεντακόσια χρόνια, όπως γράφει ο Ηρόδοτος (2.73)[5] ,[6] ο Αιλιανός (6.58), ο Οβίδιος  και ο νεότερος  Κλημέντης[7] ή ακόμα και Χίλια Χρόνια, όπως υποστηρίζει ο Κλαυδιανός (CM 27.27).

Στον Λακτάνιο (De.An.Ph.), στον Τερτυλλιανό (resurr. 13)  και στον Κλήμη Α΄ Ρώμης ο φοίνικας αποκτά αλληγορικό[8] χαρακτήρα και γίνεται σύμβολο αιωνιότητας που υποκρύπτει θρησκευτικά μηνύματα για την ανάσταση του Κυρίου. Κατά τον πρώιμο Χριστιανισμό, αναπτύχθηκε γρήγορα ο συμβολισμός του Φοίνικα ως αναπαράσταση του Χριστού. Όπως ο Φοίνικας, έτσι και ο Χριστός αυτοθυσιάζεται και πεθαίνει μέσα στο ‘πυρ’ των Παθών και ανασταίνεται σε τρεις μέρες, θριαμβεύοντας ενάντια στο θανάτο.

Ο Κλήμης Α΄ Ρώμης ήταν ο πρώτος Χριστιανός που συνέδεσε τον φοίνικα με την ανάσταση του Χριστού: «Ἴδωμεν τὸ παράδοξον σημεῖον τὸ γινόμενον ἐν τοῖς ἀνατολικοῖς τόποις, τουτέστιν τοῖς περὶ τὴν Ἀραβίαν. 2. ὄρνεον γάρ ἐστιν, ὃ προσονομάζεται φοῖνιξ· τοῦτο μονογενὲς ὑπάρχον ζῇ ἔτη πεντακόσια, γενόμενόν τε ἤδη πρὸς ἀπόλυσιν τοῦ ἀποθανεῖν αὐτό, σηκὸν ἑαυτῷ ποιεῖ ἐκ λιβάνου καὶ σμύρνης καὶ τῶν λοιπῶν ἀρωμάτων, εἰς ὃν πληρωθέντος τοῦ χρόνου εἰσέρχεται καὶ τελευτᾷ. 3. σηπομένης δὲ τῆς σαρκὸς σκώληξ τις γεννᾶται, ὃς ἐκ τῆς ἰκμάδος τοῦ τετελευτηκότος ζώου ἀνατρεφόμενος πτεροφυεῖ· εἶτα γενναῖος γενόμενος αἴρει τὸν σηκὸν ἐκεῖνον, ὅπου τὰ ὀστᾶ τοῦ προγεγονότος ἐστίν, καὶ ταῦτα βαστάζων διανύει ἀπὸ τῆς Ἀραβικῆς χώρας ἕως τῆς Αἰγύπτου εἰς τὴν λεγομένην Ἡλιούπολιν, 4. καὶ ἡμέρας, βλεπόντων πάντων, ἐπιπτὰς ἐπί τὸν τοῦ ἡλίου βωμὸν τίθησιν αὐτὰ καὶ οὕτως εἰς τοὐπίσω ἀφορμᾷ. 5. οἱ οὖν ἱερεῖς ἐπισκέπτονται τὰς ἀναγραφὰς τῶν χρόνων καὶ εὑρίσκουσιν αὐτὸν πεντακοσιοστοῦ ἔτους πεπληρωμένου ἐληλυθέναι.

Μέγα καὶ θαυμαστὸν οὖν νομίζομεν εἶναι, εἰ ὁδημιουργὸς τῶν ἁπάντων ἀνάστασιν ποιήσεται τῶν ὁσίως αὐτῷ δουλευσάντων ἐν πεποιθήσει πίστεως ἀγαθῆς, ὅπου καὶ δι’ ὀρνέου δείκνυσιν ἡμῖν τὸ μεγαλεῖον τῆς ἐπαγγελίας αὐτοῦ; 2. λέγει γάρ που· Καὶ ἐξαναστήσεις με, καὶ ἐξομολογήσομαί σοι, καί· Ἐκοιμήθην καὶ ἐξηγέρθην, ὅτι σὺ μετ’ ἐμοῦ εἶ. 3. ἀναζωπυρησάτω οὖν ἡ πίστις αὐτοῦ ἐν ὑμῖν, καὶ νοήσωμεν ὅτι πάντα ἐγγὺς αὐτῷ ἐστιν. 4. ἐν λόγῳ τῆς μεγαλωσύνης αὐτοῦ συνκαταστρεψαι. 5. Τίς ἐρεῖ αὐτῷ· Τί ἐποίησας; ἢ τίς ἀντιστήσεται τῷ κράτει τῆς ἰσχύος αὐτοῦ; ὅτε θέλει καὶ ὡς θέλει ποιήσει πάντα, καὶ οὐδὲν μὴ παρέλθῃ τῶν δεδγματισμένων ὑπ’ αὐτοῦ. 6. πάντα ἐνώπιον αὐτοῦ εἰσίν, καὶ οὐδὲν λέληθεν τὴν βουλὴν αὐτοῦ, 7. εἰ οἱ οὐρανοὶ διηγοῦνται δόξαν θεοῦ, ποίησιν δὲ χειρῶν αὐτοῦ ἀναγγέλει τὸ στερέωμα· ἡ ἡμέρα τῇ ἡμέρᾳ ἐρεύγεται ῥῆμα, καὶ νὺξ νυκτὶ ἀναγγέλει γνῶσιν· καὶ οὐκ εἰσὶν λόγοι οὐδὲ λαλιαί, ὧν οὐχὶ ἀκούονται αἱ φωναὶ αὐτῶν».( Πρώτη Επιστολή του Κλήμη Α΄ Ρώμης  προς Κορινθίου, κεφάλαια ΧΧV – XXVI).

Ο Καλλίνικος Κωνσταντίνος, Πρωτοπρεσβύτερος στο έργο του Χριστιανικός Ναός και τα τελούμενα εν Αυτά, εκδ. 4^η,  Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 1969, στο κεφάλαιο ΛΓ΄ με τίτλο «Χριστιανικά Σύμβολα», σελ. 244 αναφέρει: «Ο ταώς, μεμονωμένος μεν και διανοίγων το μεγαλοπρεπές πτέρωμά του, σημαίνει την των σωμάτων αθανασίαν. Πίνων δε εκ φιάλης, της διά της αγ. Μεταλήψεως αποκτωμένην νέαν ζωή, την μεταποιούσαν τους πιστούς εις ταώνας, ων η σαρξ άφθαστος ενομίζετο. Παρεμφερή προς τον ταώνα υπετύπου και ο μυθολογούμενος φοίνιξ, το αραβικόν εκείνο όρνεον, το αναζών από της τέφρας του, περί ου τόσα έγραψαν οι πρώτοι απολογηταί». Σήμερα στο βιβλίο των θρησκευτικών της Γ΄ Γυμνασίου στην ενότητα 10 «Οι κατακόμβες – Τόπος Καταφυγής και Μνήμης», σελ. 40 αναφέρει: « Οι κρύπτες αυτές ήταν συχνά διακοσμημένες με τοιχογραφίες που είχαν συμβολικές απεικονίσεις με θρησκευτικό περιεχόμενο. Τέτοιες απεικονίσεις ήταν …το πτηνό φοίνικας, που συμβόλιζε την ανάσταση των σωμάτων». Ενδιαφέρον επίσης, παρουσιάζει το Θείον και Ιερόν Ευαγγέλιον που τυπώθηκε από το  Ορθόδοξο Εκκλησιαστικό Τυπογραφείο του ¨Φοίνικα¨ στην Βενετία το 1859. 

Ο Φοίνικας στο νέο ελληνισμό

Το ελληνικό στοιχείο κατείχε σημαντική θέση στο μηχανισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όμως, το σύστημα της Αυτοκρατορίας ήταν στην ουσία του φεουδαρχικό και στηρίζονταν σε αυστηρή ιεράρχηση της κοινωνίας. Έτσι,  οι Έλληνες  - οι Ρωμιοί, οι όπως τους ονόμαζαν τότε – είχαν συγκριτικά προνομιούχα αλλά, όχι κυρίαρχη θέση. Σε καιρούς δυσλειτουργίας του οθωμανικού συστήματος, στα χρόνια πριν από την επανάσταση, οι εντάσεις που το σχήμα προκαλούσε, αποτυπώνονταν στις αντιδράσεις των χριστιανών ραγιάδων. Σημείο αναφοράς τους ήταν η ομόθρησκη – παρά τις δογματικές διαφορές- Ευρώπη προς την οποία στρέφονταν, συνειδητά ή ασυνείδητα, οι προσδοκίες απελευθέρωσης. Η ανάπτυξη των καπιταλιστικών αγορών και η πυκνότερη παρουσία Ευρωπαίων εμπόρων ή ναυτικών στις θάλασσες της ανατολικής Μεσογείου πολλαπλασίασαν τις επαφές των χριστιανών της Αυτοκρατορίας με τον ευρωπαϊκό κόσμο, με αποτέλεσμα  τον 18^ο αιώνα να ενταθεί  το μεταναστευτικό των Ελλήνων σε πόλεις της Ευρώπης. Οι νέες κοινότητες των Ελλήνων του εξωτερικού και οι παροικιακές κοινότητες, συγκροτήθηκαν και αναπτύχθηκαν οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, ιδεολογικά και έτσι συνειδητοποίησαν την απόσταση που χώριζε τη «φεουδαρχική» Ανατολή από τη σε πλήρη ανάπτυξη Δύση.

Μέσα στις συνθήκες αυτές συγκροτήθηκε ως ιδιαιτερότητα το σύνολο των γλωσσικών, πολιτισμικών, οικονομικών και κοινωνικών ιδιαιτεροτήτων που συνοπτικά ονομάζουμε νέο ελληνισμό, δηλαδή των προϋποθέσεων για τη γέννηση ενός εθνικού κράτους. Η ιδεολογία, η περί εθνικής ταυτότητας φαντασίωση έπαιξε από την αρχή της διαδικασίας καίριο ρόλο. Στο πλαίσιο του απέραντου οθωμανικού χώρου, αλλά και μέσα από τις σχέσεις με τη Δύση, η αίσθηση της ελληνικότητας είχε παράλληλα αναπτυχθεί σε πολλά κοινωνικά στρώματα και τάξεις, με διαφορετικά, ίσως και αντιφατικά, συμφέροντα. Η απόσταση από την οθωμανική πραγματικότητα δεν ήταν παρά ο κοινός παρανομαστής. Από εκεί και πέρα υπήρχε πανσπερμία προθέσεων ανάμεσα στους πρίγκιπες του Φαναρίου ή της Μολδοβλαχίας και τους καλλιεργητές σταφίδας του Μοριά, ανάμεσα στους προύχοντες, τους άρχοντες του Μοριά και τους διανοούμενους της Βιέννης, ανάμεσα στους εμπόρους – ναυτικούς του Αιγαίου και στους οπλαρχηγούς, αρματολούς της Στερεάς. Για να γίνουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι, οι τόσο διαφορετικοί όσον αφορά τη ζωή και τις προθέσεις τους, Έλληνες, κάτοικοι από κοινού μιας ελεύθερης Ελλάδας, χρειάζονταν ισχυρούς και λειτουργικούς μύθους. Χρειάζονταν μια γόνιμη εθνική μυθοπλασία.

Η μυθοπλασία αυτή έπρεπε να συμβιβάσει δύο σταθερές, δύο δεδομένα αντιφατικά μεταξύ τους. Το πρώτο ήταν η ορθόδοξη χριστιανική πίστη, κοινό και έντονο χαρακτηριστικό όλων των ομάδων που διεκδικούσαν το κτίσιμο του νέου έθνους. Το δεύτερο ήταν η κοινότητα καταγωγής, πιστοποιούμενη από τη γλωσσική συγγένεια με τους λαμπρούς Έλληνες της Αρχαιότητας. Η ιστορική συγκυρία και η ποιότητα των εθνικών αιτημάτων ευνοούσε το δεύτερο σε βάρος του πρώτου. Η ορθοδοξία, αν και συγκινούσε τη μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων στις αρχές του 19^ου αιώνα περισσότερο απ΄ ό,τι η κλασική Αρχαιότητα, ήταν διοικητικά ταυτισμένη με την οθωμανική Υψηλή Πύλη. Ο Πατριάρχης των Ρωμαίων, ο ορθόδοξος Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης ήταν, σε τελευταία ανάλυση, υψηλόβαθμος αξιωματούχος της οθωμανικής εξουσίας και, ως εκ τούτου, οι ανατρεπτικές του προθέσεις, αν υπήρχαν, δύσκολα γίνονταν πιστευτές.

Αντίθετα η  επίκληση της Αρχαιότητας, του χαμένου στο χρόνο λαμπρού παρελθόντος των Ελλήνων, αποτέλεσε το βασικό συνδετικό ιστό των τότε Νεοελλήνων, που διακατέχονταν από τον απελευθερωτικό  αλλά ταυτόχρονα αναγεννησιακό στόχο για ένα εθνικό κράτος. 

Κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης ο μυθικός φοίνικας εμφανίζεται στη σημαία που για πρώτη φορά ύψωσε στο Ιάσιο, στις 22 Φεβρουαρίου 1821, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης[9], σύμφωνα με τα ιδεώδη του Ρήγα, και αυτή τρίχρωμη: μαύρο, άσπρο, κόκκινο. Από τη μια όψη έφερε το μυθικό Φοίνικα με την επιγραφή κυκλικά «εκ της στάκτης μου αναγεννώμαι» και από την άλλη πλευρά είχε σταυρό κόκκινο μέσα σε στέφανο δάφνης και την επιγραφή «εν τούτω νίκα».

Η τρίχρωμη σημαία[10] του Υψηλάντη είχε προταθεί από το Νικόλαο Υψηλάντη και άλλους Φιλικούς στους «Νόμους Στρατιωτικούς» που στα άρθρα  ΙΑ΄ και ΙΒ΄ προέβλεπαν και όριζαν την ελληνική σημαία.

ΙΑ΄. Η Ελληνική σημαία τόσον εις τα της ξηράς στρατεύματα, όσο και εις τα της θαλάσσης, πρέπει να είναι κατασκευασμένη εκ τριών χρωμάτων: άσπρο, μαύρο και  κόκκινο. Το άσπρον σημαίνει την αθωότητα της δίκαιας ημών επιχειρήσεως κατά των τυράννων, το μαύρο τον υπέρ πατρίδας και ελευθερίας θάνατον ημών και το κόκκινον την αυτεξουσιότητα του Ελληνικού λαού και την χαράν αυτού διότι πολεμεί δια την ανάστασιν της πατρίδας.

ΙΒ΄Αι της ξηράς σημαίαι να περιστάνωσιν εν ταυτώ, από το εν μέρος τον Φοίνικα καιόμενον με τον αόρατον ακτινοβολούντα οφθαλμόν μετά της επιγραφής «εκ της στάκτης μου αναγεννώμαι» από το άλλο μέρος τον Σταυρόν εις ένα στέφανον από δάφνας και κάτωθεν αυτού την επιγραφήν «εν τούτω τω σημείω νίκα».

Το βαθυστόχαστο όμως, νόημα της σημαίας αυτής, δε χρησιμοποιήθηκε στην κυρίως Ελλάδα, γιατί άλλοι δύο πολέμαρχοι, ο Θεόδωρος Βλαδιμηρέσκου και ο Σάββας Φωκιανός, χρησιμοποίησαν διαφορετικές σημαίες, ο μεν πρώτος κυανή με την Αγία τριάδα και τους Αγίους Γεώργιο και Δημήτριο και κάτω, με χρυσά γράμματα ¨ΖΗΤΩ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ¨, ο δε Φωκιανός άσπρη σημαία με τον Εσταυρωμένο. Παράλληλα, όταν η Α΄ Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου έφερε στο προσκήνιο το θέμα της καθιέρωσης σημαίας, αποφασίστηκε να μη χρησιμοποιηθεί η σημαία αυτή εξαιτίας του αφορισμού που υπέστη ο Αλέξανδρος Υψηλάντης από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄, αλλά και των φιλικών συμβόλων που έφερε.

Καλύτερη τύχη είχε ο μυθικός φοίνικας στην απεικόνιση σε νομίσματα του Ελληνικού Κράτους. Γνωρίζουμε ότι οι εικόνες και οι συμβολισμοί έχουν κυρίαρχο ρόλο. Το κέρμα με την καθημερινή του εμφάνιση, πλέον και εκτός των εθνικών μας συνόρων, μπορεί να έχει και ιδιαίτερες λειτουργίες εκτός από αυτή της διεκπεραίωσης των οικονομικών συναλλαγών.

Για παράδειγμα, μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο επαναφοράς της εθνικής συλλογικής ιστορικής μνήμης, πολιτιστικής προβολής, αλλά ακόμη και ως μέσο άσκησης εθνικής πολιτικής.

Επιβάλλεται να θυμίσουμε στο σημείο αυτό ότι η παράσταση στο κέρμα των 100 δραχμ. του Μ. Αλεξάνδρου και του αστεριού της Βεργίνας (εμπρόσθια και οπίσθια όψη αντίστοιχα) δεν εμφανίστηκε τυχαία το 1990 για πρώτη φορά. Αποτελούσε χαρακτηριστική περίπτωση άσκησης αποτελεσματικής εθνικής πολιτικής,  έναντι της επιθετικής πολιτικής της FYROM που όπως είναι γνωστό, επιχείρησε να οικειοποιηθεί μέρος της  ιστορίας μας.

Κατά τον ίδιο σκοπό ο φοίνικας ήταν το 1^ο εθνικό νόμισμα του Ελληνικού Κράτους  που εισηγήθηκε ο Φιλικός Αλ. Κοντόσταυλος στον Καποδίστρια. Η πρόθεση ήταν να λειτουργήσει  ως μέσο επαναφοράς της εθνικής συλλογικής ιστορικής μνήμης.

Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι μικρός αριθμός ιστορικών,[11] λανθασμένα κατά την άποψη μας,  διατύπωσε την άποψη ότι η μυστικιστική παράσταση του φοίνικα που αναγεννάται εκ της τέφρας του, δε σχετίζεται με το συμβολισμό του ελληνικού έθνους που ξαναζεί μετά την περίοδο της ρωμαϊκής και οθωμανικής κατάκτησης, αλλά με τη χρήση του συμβόλου από τη Φιλική Εταιρία.

Πάντως, όποιος κι αν είναι ο συμβολισμός, έχει ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε τη διαδικασία που οδήγησε στην κοπή και στη νομική επικύρωση του φοίνικα, καθώς το ζήτημα είναι άμεσα συνδεδεμένο με τις προσπάθειες συγκρότησης εθνικού οικονομικού χώρου. Όπως αναφέρει το Υπουργείο Οικονομικών σε μεταγενέστερη έκδοση: Και απεφασίσθη μεν η χάραξις ιδίου Ελληνικού νομίσματος, αλ΄ έλλειπον αι τε αναγκαίαι μηχαναί και το χρήμα, άτινα εξευρέθησαν περί τα τέλη Μαϊου 1828, οπότε περιήλθεν εις τον Κυβερνήτην παρά της Ρωσικής Κυβερνήσεως δια συναλλαγματικών πληρωτέων εν Λονδίνω ποσόν ενός και ημίσεως εκατομμυρίων ρουβλίων.[12]

Ο Καποδίστριας προέβη στις απαραίτητες ενέργειες[13] και αποφάσισε την αγορά νομισματικού – μηχανολογικού εξοπλισμού από τους Ιωαννίτες Ιππότες της Μάλτας για το ευτελές ποσό των εκατό λιρών. Με αυτό τον παλαιό και φθαρμένο μηχανολογικό εξοπλισμό, που ο ίδιος ο Κοντόσταυλος αγόρασε ως μέλος της οικονομικής επιτροπής, ιδρύθηκε το πρώτο Ελληνικό Νομισματοκοπείο και εγκαταστάθηκε στην αυλή της οικίας του Καποδίστρια στην Αίγινα. Κόβονται, λοιπόν, κατά το ίδιο έτος (1828) τα πρώτα αργυρά και χάλκινα νομίσματα, τα οποία και αποστέλλονται στην Εθνοσυνέλευση του Άργους.

Η Δ΄ Εθνοσυνέλευση δια του ψηφίσματος Ζ΄ της 31^ης Ιουλίου 1829 εγκρίνει τη σύσταση του Εθνικού Νομισματοκοπείου και την κοπή του νομίσματος[14]. Ως σύμβολο επικυρώνεται ο φοίνικας[15] και ο κλάδος ελιάς και δάφνης, ενώ το νόμισμα φέρει τις εκατέρωθεν επιγραφές ¨Ελληνική Πολιτεία¨ και ¨Κυβερνήτης Ι.Α. Καποδίστριας[16]. 

Νωρίτερα  και κατά την ίδια περίοδο βλέπουμε την απεικόνιση του αναδυόμενου  φοίνικα και σε άλλα νομίσματα Ιταλικών κρατιδίων που επιθυμούν επίσης, να αναβιώσουν το ένδοξο αρχαίο παρελθόν τους. Αυτό ενισχύει την άποψη μας ότι  ο συμβολισμός του αναδυόμενου φοίνικα δεν έχει σχέση μόνο με την αναγέννηση του ελληνικού έθνους, αλλά χρησιμοποιείται και σε άλλες περιπτώσεις  για να συμβολίσει την αναγέννηση και την αναβίωση και να εξυπηρετήσει πολιτικούς σκοπούς.

Παλέρμο της Σικελίας (Πάνορμος)

CARLO III Oncia da 30 Tari 1733 D. Busto laureato a d R/ La fenice illuminata dal sole risorge dale flame Sp. 54 MIR 516 Ag. g 73,6 Molto Rara . Inscriptions : CAROL• III• D • G • SICIL • ET • HIER • REX • 1733 Re. EX• AVRO • ARGENTINA • RESVRGIT •

FERDINANDVS Oncia da 30 Tari 1785 Busto D. a d R/ La fenice illuminata dal sole risorge dale flame Sp. 1 MIR 596 Ag. g 68,0 Rara // Inscriptions : Ob. FERDINANDVS • D • G • SICIL • ET • HIER • REX • 1783 Re. EX• AVRO • ARGENTINA • RESVRGIT • *

FERDINANDVS Oncia da 30 Tari 1793 D/ Busto a d. R/ La fenice illuminata dal sole risorge dale flame Sp. 3 MIR 598/1 Ag. g 68,2. Inscriptions : Ob. FERDINAND • D • G • SICIL • ET • HIER • REX • 1783 Re. EX• AVRO • ARGENTINA • RE//SVRGIT • *

Τα centesimi (χάλκινα 'λεπτά' της Σαρδηνίας -κοντινής στα Επτάνησα και την Ελλάδα) του 1826

3 Centesimi - 1826 - Mint of Turin – Copper

Obv.:Crowned heart-shaped shield with an eagle inside between two branches of oak. Below, M.V. between L within rhomb and eagle's head (mintmarks of Turin)

Rev: 3 CENTESIMI 1826 in three lines, within a laurel wreath. Around: CAR. FELIX D. G. REX SARD. CYP. ET HIER. Below, rosette

5 Centesimi - 1826 - Mint of Genoa – Copper

bv.:Crowned heart-shaped shield with an eagle inside between two branches of oak. Below, M.V. P within oval circle and anchor (mintmarks of Genoa)

Rev: 5 CENTESIMI 1826 in three lines, within a laurel wreath. Around: CAR. FELIX D. G. REX SARD. CYP. ET HIER. Below, rosette

Αλέξανδρος ΙΙ Pico della Mirandola, Δούκας του Mirandola και της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (1637-1691)

Ferdinando III poi I di Borbone (1759-1825), I periodo (1759-1816) . Da 30 Tarì 1791. AR 68,34 g. – ø 57,51 mm. FERDINANDVS Ÿ D Ÿ G Ÿ SICIL Ÿ ET Ÿ HIER Ÿ REX Busto corazzato e drappeggiato a destra, con lorica decorata da gorgona. Rv. EX AVRO ARGENTEA RESVRGIT Ÿ La Fenice sul rogo, ad ali spiegate e con testa volta a sinistra, illuminata dal sole; ai lati, G Ÿ L Ÿ – C Ÿ I Ÿ (Gabriele Lancillotto Castello principe di Torremuzza, zecchiere). Sotto, nel giro, 1791 Ÿ . Taglio: gigli in rilievo. Asse a 180°. Spahr 28. Davenport 1420.

Antonio Magliabecchi (1633-1714), Granducal Librarian, Florence, large cast Bronze Portrait Medal, by Antonio Selvi, bust right wearing fur trimmed tunic and cap , rev the phoenix on its nest looks towards the sun, SOLA. IN. TERRIS ., 81mm (V&T 139; Maz II, CLVIII). An excellent cast, extremely fine .

Bronzemedaille 1806 (o. Sign.) der Freimaurerloge "La Pigneta" in Ravenna. Drei Pinien unter strahlendem Dreieck. Rv. Phoenix fliegt aus dem Feuer zur Sonne.
Loge "La Pigneta" de Ravenna . Médaille en bronze 1806 (non signée). Triangle rayonnant au-dessusde trois pins. Rv. Phénix s’élevant des flammes vers le soleil
54 mm. Br. 619. Trésor Tf. 17.11. Slg. Jul. 1704. HZC 419. Rand befeilt / Tranche traitée de lime.
Vorzüglich / SUP

Φοίνικας και Μπούλκες – Το Στρατόπεδο – Κόλαση του ΚΚΕ

Μετά την ήττα του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στα Δεκεμβριανά (Δεκ. 1944- Ιαν. 1945) ακολούθησε η Συμφωνία της Βάρκιζας στις 2 Φεβρουαρίου του 1945. Βάση αυτής ο ΕΛΑΣ θα διαλύονταν και θα παρέδιδε τον οπλισμό του. Κάθε πολιτικό αδίκημα θα παραγράφονταν, όχι όμως και τα εγκλήματα του κοινού ποινικού δικαίου.

Παρά τη φαινομενική συμμόρφωση των δυνάμεων της αριστεράς και την αθρόα παράδοση μεγάλων ποσοτήτων οπλισμού, στην πραγματικότητα μεγάλες ποσότητες όπλων δεν παραδόθηκαν ποτέ και τοποθετήθηκαν σε κρυψώνες. Εκτός όμως από τη διάσωση των υλικών μέσων, διεξήχθη και μια μυστική επιχείρηση διάσωσης του ανθρώπινου δυναμικού. Η ηγεσία του ΕΑΜ έδωσε εντολή για μαζική προώθηση στελεχών και οπαδών της παράταξης στην πόλη Μπούλκες της Γιουγκοσλαβίας.

Η συγκεκριμένη πόλη δεν επιλέχθηκε τυχαία. Στο πλαίσιο του μεταπολεμικού «status –quo», τα κουμουνιστικά κράτη των Βαλκανίων είχαν παραχωρήσει συγκεκριμένες «ζώνες κυριαρχίας» στους Έλληνες κουμουνιστές που απολάμβαναν τον απόλυτο έλεγχo, αν και ήταν εντός κυρίαρχου κράτους.

Το καλοκαίρι του 1945 είχαν ήδη εγκατασταθεί 1.500 άτομα και ένα χρόνο αργότερα ο αριθμός τους ξεπερνούσε τους 4.000 μετατρέποντας το Μπούλκες σε αμιγώς ελληνική πόλη. Παράλληλα οι γιουγκοσλαβικές αρχές τους παραχώρησαν μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις με σκοπό την αυτάρκεια και την όσο το δυνατών ελάχιστη εξάρτηση από τα αποθέματα των δημοσίων αποθηκών.

Η πόλη διέθετε το δικό της νοσοκομείο, ορφανοτροφείο, στρατιωτική ακαδημία με τον παραπλανητικό τίτλο «Σχολή για Γενική Μόρφωση» και σχολή κομματικών στελεχών. Ενώ το επίσημο δημοσιογραφικό όργανο της εκεί κοινότητας ήταν η «Φωνή του Μπούλκες», και έμβλημα του ήταν ο μυθικός φοίνικας, συμβολίζοντας έτσι την πρόθεση των εκδοτών να «αναστήσουν  το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ από τις στάχτες του»[17].

Φοίνικας και Στρατιωτικό Πραξικόπημα 1967-1974

Ο αναδυόμενος φοίνικας κατά την περίοδο της δικτατορίας χρησιμοποιείται ευρέος , στα χωριά και στις πόλεις, στα δημόσια σχολεία και όλες τις υπηρεσίες, σε όλους τους στρατώνες. Στους ηλεκτρικούς στύλους των δρόμων, στα κουτιά των σπίρτων, στα κέρματα, στα χαρτονομίσματα, στα διαβατήρια.

Δεν θα προσπαθήσουμε να δώσουμε εμείς  ερμηνεία για τον συμβολισμό του αναδυόμενου φοίνικα αφού έχουμε τη μαρτυρία του ίδιου του εμπνευστή του Στρατηγού Στυλλιανού Παττακού στην συνέντευξη που παραχώρησε στον Τάκη Καμπύλη[18] την 17^η Αυγούστου 2007 μετά από μεσολάβηση του δικηγόρου Σπύρου Ζουρνατζή: «Στρατηγέ(σ.σ : Στυλλιανός Παττακός) σας πήρα τηλέφωνο για τον φοίνικα, το έμβλημα της επταετίας. Ο κ. Ζουρνατζής[19] και ο κ. Γεωργαλάς[20] μου είπαν πως πρέπει να ήταν δική σας ιδέα. Ο κ. Γεωργαλάς λέει ότι ίσως ήταν του Σκυλίτση[21] αλλά δεν είναι σίγουρος. Ο κ. Ζουρνατζής μου είπε πάντως ότι εσείς είσαστε ο «πατέρας» του «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών». Είναι έτσι; « Όχι. Το «Ελλάς Ελλήνων» ητο ιδέα του Παπαδόπουλου. Δεν ενθυμούμαι πότε ακριβώς, αλλά μας το είπε μια ημέρα στην αρχή της Επαναστάσεως και ενθουσιαστήκαμε όλοι και βεβαίως συμφωνήσαμε. Αλλά για τον φοίνικα η ιδέα ητο κατά κάποιο τρόπο και δική μου και του Σκυλίτση. Ητο, αν δεν κάνω λάθος ,Φεβρουάριος του 1968 όταν ο Σκυλίτσης σε μια κυβερνητική σύσκεψη πρότεινε τον φοίνικα ως έμβλημα της Επαναστάσεως. Και τότε εγώ συμπλήρωσα πως για να μην ξαναπετάξει και ξαναφύγει ο φοίνικας ή για να μην γίνει στάχτη να βάλλομε και έναν φαντάρο να τον φυλάει, να τον προστατεύει. Και έτσι έγινε. Συμφωνήσαν όλοι και δημιουργήθηκε ο φοίνικας με τον φαντάρο».
-Γιατί πρότεινε τον φοίνικα: «Ο φοίνικας ητο το σύμβολο, το πρώτο νόμισμα του Καποδίστρια. Και εμείς θέλαμε να δείξουμε ότι όπως και το συγχρονον ελληνικόν κράτος δημιουργήθηκε από τον Καποδίστριαν έτσι και η Επανάστασις εδημιουργησεν ένα νέο ελληνικό κράτος. Και επίσης να φανεί και η πολιτική συγγένεια του κινήματος μας με τον πρώτον κυβερνήτην της Ελλάδος».

Φαίνετε ότι ο φοίνικας αποτέλεσε στην σύγχρονη ελληνική ιστορία αγαπημένο σύμβολο ακραίων ιδεολογικών και πολιτικών συστημάτων. Το  τάγμα του φοίνικος είναι μετάλλιο της Ελλάδας, που καθιερώθηκε στις 13 Μαΐου του 1926 (Εφημερίδα της Κυβερνήσεως Τεύχος Α΄, Αριθμ. Φύλλου 180/3-6-1926) από την κυβέρνηση της δεύτερης ελληνικής Δημοκρατίας ή του στρατιωτικού πραξικοπήματος του Θεόδωρου Πάγκαλου[22] και αντικατέστησε το παλαιότερο μετάλλιο του βασιλιά Γεωργίου Α'. Η απόδοση του μεταλλίου συνεχίστηκε και μέχρι σήμερα. Απονέμεται από την ελληνική κυβέρνηση σε Έλληνες πολίτες που υπερέχουν στις τέχνες και τη λογοτεχνία, την επιστήμη, τη δημόσια διαχείριση, τη ναυτιλία, το εμπόριο, και τη βιομηχανία. Απονέμεται επίσης σε αλλοδαπούς για εξαίρετες πράξεις τους που αυξάνουν το διεθνές γόητρο της Ελλάδας.

Το μετάλλιο Φέρει στο κέντρο του τον Φοίνικα, σύμβολο της αναγέννησης του Ελληνικού έθνους. Επάνω από τον σταυρό είναι ένα αστέρι με πέντε ακίδες, Τα πρώτα μετάλλια που κατασκευάστηκαν (1926-1935) είχαν σε κάθε βραχίονα του σταυρού την επιγραφή «E-T-T-A», τα αρχικά γράμματα του ρητού Εκ Της Τέφρας Αναγεννώμαι (γενιέμαι από την στάχτη). Κατά τη διάρκεια της μοναρχίας (1935-1974) οι επιγραφές αφαιρέθηκαν, ενώ προστέθηκε μια βασιλική κορώνα. Στην αντίστροφη πλευρά του μεταλλίου προστέθηκε το μονόγραμμα του εκάστοτε βασιλιά. Από το 1975 και μετά αφαιρέθηκε η κορώνα, ενώ η αντιστροφή πλευρά έχει το εθνικό έμβλημα της Ελλάδας που συνοδεύεται από τις λέξεις ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ.

Ο Φοίνιξ της Κέρκυρας,  σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα της Μεγάλης Στοάς της Ελλάδος[23] ήταν η 1^η Μασονική Στοά  με έτος ιδρύσεως το 1818. Ενώ στον κανονισμό του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων ο φοίνικας απονέμετε στις ανώτατες τιμητικές διακρίσεις.[24]

---

[1] Ο άνθρωπος και τα σύμβολα του, σύλληψη και εκτέλεση Κάρλ Γιούνγκ και Μ.Λ. φον Φραντς κ.ά., Ελλην. Μτφ. Αντιγόνη Χατζηθεοδώρου, Αρσενίδες, Αθήνα χ.χ., σ.20

[2] Juan Eduarto Cirlot, Το λεξικό των συμβόλων, Κονιδάρη, Αθήνα 1995, σ.49,50

[3] Pierre Grimal, Λεξικό της Ελληνικής και Ρωμαϊκής Μυθολογίας, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1991

[4] Δημήτριος Ράπτης, Η Μυθολογία του Ήλιου και η Λατρεία του, Παιδαγωγική – Θεωρία και Πράξη, Τεύχος 3, Αθήνα 2009

[5] «Υπάρχει ακόμη και άλλο πτηνό ιερόν, το οποίον ονομάζεται φοίνιξ. Και εγώ μεν δεν το είδα, παρά μόνον ζωγραφισμένο, διότι σπανίως, καθώς λέγουν οι Ηλιουπολίται, κάθε πεντακόσια χρόνια επισκέπτεται τον τόπον των. Εάν είναι θαθώς τον ζωγραφίζουν, ιδού ποίον είναι το μέγεθος και η μορφή του΄ από τα πτερά του άλλα είναι χρυσόξανθα, άλλα δε είναι κόκκινα΄ ομοιάζει δε εις το μέγεθος και το εξωτερικόν σχήμα καταπληκτικά με αετόν. Διηγούνται ότι σοφίζεται τα εξής πράγματα, τα οποία εγώ θεωρώ απίστευτα΄ αφού ξεκκινά από την Αραβία, μεταφέρει εις τον ναόν του Ηλίου το σώμα του πατέρα του, τυλιγμένος εις σμύρναν και το θάπτει εκεί΄ το μεταφέρει δε κατά τον εξής τρόπο΄πρώτα πλάθει από σμύρνα ένα τόσο μεγάλο αυγό, όσον ημπορεί να το βαστάξεη, αφού δε κάμει δοκιμάς (δια να πετάξη με αυτό το βάρος), σκάβει μέσα το αυγό, και βάνει μέσα εις το μέρος που έσκαψε και έβαλε μέσα τον πατέρα του, εις τρόπον ώστε το αυγό ν΄ αποκτήση πάλιν το αρχικόν βάρος του, και αφού το βουλώση το μεταφέρει εις την Αίγυπτον εις τον ναόν του Ηλίου. Αυτά λέγουν ότι κάμνει το πουλί αυτό».

[6] Μερικοί αναφέρουν πως και Ησίοδος στο Χείρωνος Υποθήκαι  κάνει αναφορά στον μυθικό φοίνικα αλλά αυτά τα έργα αμφισβητούνται ως προς την αυθεντικότητα τους: «Ένα κοράκι φλυαρία ζει εννέα γενεές των ηλικιωμένων ανδρών, αλλά η ζωή ενός ελαφιού είναι τέσσερις φορές ενός κόρακα, και η ζωή ενός κοράκι κάνει τρία ελάφια παλιά, ενώ ο φοίνικας ξεπεράσει κατά εννέα κοράκια, αλλά μείς, τα πλούσια μαλλιά Νυμφών κόρες του Δία υπό την αιγίδα κάτοχος, έχαναν δέκα φοίνικες».

[7] Το 1958 στο μοναστήρι Mar Sada (κοντά στην Ιερουσαλήμ) βρέθηκε επιστολή  που χρονολογείται περίπου το 1750 μ.Χ. Πρόκειται για επιστολή του Κλημέντη της Αλεξανδρείας σε κάποιον Θεόδωρο, όπου σχολίαζε ένα Ευαγγέλιο το οποίο μας είναι άγνωστο: το Απόκρυφο Ευαγγέλιο του Μάρκου. Το οποίο, όπως αναφέρει ο Κλημέντης, διατηρούνταν κρυμμένο στους κόλπους της εκκλησίας της Αλεξάνδρειας. Στην 1^η επιστολή του (κεφ. 25) αναφέρει τον φοίνικα λέγοντας: ««Υπάρχει ένα πουλί που λέγεται Φοίνικας. Είναι μοναδικό στο είδος του και ζει για πεντακόσια χρόνια. Και όταν πλησιάζει η ώρα του τερματισμού του, χτίζει φωλιά από λιβάνι και μύρο και άλλα αρωματικά, μέσα στα οποία, όταν έρθει η ώρα, μπαίνει και πεθαίνει. Καθώς όμως η ύλη φθείρεται, ένα συγκεκριμένο είδος σκουληκιού δημιουργείται, το οποίο, καθώς γαλουχείται από τα υγρά του νεκρού πουλιού, αποκτά φτερά. Όταν δυναμώσει, παίρνει αυτήν την φωλιά όπου βρίσκονται τα κόκαλα του γονιού του και περνά από την χώρα της Αραβίας στην Αίγυπτο, στην πόλη που καλείται Ηλιούπολη. Και, κατά την διάρκεια της ημέρας πετά, ενώ όλοι οι άνθρωποι το βλέπουν, και τα αφήνει στον βωμό του Ήλιου. Καθώς έχει κάνει αυτό, επιστρέφει στον αρχικό του τόπο. Τότε οι ιερείς ερευνούν τις ημερομηνίες και βλέπουν ότι έχουν ολοκληρωθεί ακριβώς πεντακόσια χρόνια».  

[8] Ενδιαφέρουσα προσέγγιση κάνει ο Νικήτας Δ. Ζ. (2006) Δίκαιος Φοίνιξ: Η συνάντηση της κλασικής παράδοσης και της χριστιανικής διδασκαλίας στην ποίηση του Λακταντίου, ανάτυπο από τον τόμο: Η Ορθοδοξία ως πρόταση πολιτισμού, Φλώρινα.

[9] Επιστολή αρθ. 21, Δημήτριος Υψηλάντης προς τους εις την ξένην Έλληνας, «Φίλοι ομογενείς, οι εις την φωτισμένην Ευρώπην διατρίβοντες, αι εθνικές μας φάλαγγες εσχηματίσθησαν΄ ο φοίνιξ της Ελλάδος και το Σημείον, δια του οποίου νικούν οι Χριστιανοί, προχωρεί εις την Θράκην και εις την Θεσσαλίαν…» Δασκαλάκης Απ. Β ., Κείμενα-πηγαί της ιστορίας της Ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήναι 1966, τ.1 σ. 123

[10] Με τη σημαία αυτή πολέμησε και θυσιάστηκε ο Ιερός Λόχος στο Δραγατσάνι. Ο σημαιοφόρος Ξενοφών σκοτώθηκε στη μάχη. Τότε έτρεξε σε βοήθεια ο Γεωργάκης Ολύμπιος με 100 ιππείς και έσωσε τη σημαία και με αυτήν έγινε το ολοκαύτωμα στη Μονή του Σέκου.

[11] Δρ. Αικατερίνη Μπεργιάννη, Νόμισμα και Νομισματικές Κρίσεις στην Ελλάδα, Από τον Καποδίστρια στον Όθωνα 1828-1866, Ένωση Ελλήνων Τραπεζών, Αθήνα 2009, σ. 187-203

[12] Υπουργείο Οικονομικών. Γενική Διεύθυνση Δημόσιου Λογιστικού, Τα ελληνικά νομίσματα, Αθήνα, Εθνικό Τυπογραφείο, 1932, τ. Α΄, σ. 9

[13] Δ΄ Εθνοσυνέλευση του Άργους ο Καποδίστριας

[14] Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος έτους 1829, φύλλο 55

[15] Ο φοίνικας γεννιέται, νόμισμα αργυρό με αναλογία τίτλου εννέα μερών αργυρού και ενός χαλκού, κατά τα πρότυπα του γαλλικού φράγκου. Ο αργυρός φοίνικας διαιρείτο σε 100 λεπτά, ενώ 6 φοίνικες αντιστοιχούσε σε 1 ισπανικό δίστηλο, νόμισμα ευρέως διαδεδομένο. 

[16] Η επί των Οικονομικών Επιτροπή  κοινοποιεί, την 28^η Σεπτεμβρίου 1829, ότι ετέθησαν στην κυκλοφορία τα ήδη κοπέντα εθνικά νομίσματα.

[17] Κυρίμης Κωνσταντίνος, Μπουλκες το Στρατόπεδο – Κόλαση του ΚΚΕ, Ιστορικές Σελίδες, Μηνιαίο Περιοδικό Ελληνικής και Παγκόσμιας Ιστορίας, Έτος 4^ο , Τεύχος Νο 39, σελ. 28-39

[18] http://enstaseis.blogspot.gr/2007/04/blog-post.html

[19] Ο Σπύρος Ζουρνατζής γεννήθηκε στους Σοφάδες Θεσσαλίας και είναι γιος του Βασίλη Ζουρνατζή. Σπούδασε νομικές και πολιτικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ιδιώτευσε ως δικηγόρος. Ασχολήθηκε με την δημοσιογραφία διατελώντας διευθυντής του πολιτικού περιοδικού "Προοπτική" την περίοδο 1960 - 1967 ενώ αρθρογραφούσε και στην Εστία από το 1974 έως το 1997. Στην κυβέρνηση Μαρκεζίνη διορίστηκε^[1] υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ. Υπήρξε επίσης ιδρυτικό μέλος του εθνικιστικού κόμματος ΕΠΕΝ, με το οποίο και εξελέγη ευρωβουλευτής το 1989.^[2]

 

[20]Ο Γεώργιος Γεωργαλάς  γεννήθηκε στο Κάιρο, το 1928, από έλληνες γονείς. Το 1947 αποφοίτησε από την Αμπέτειο Σχολή του Καίρου και ήρθε στην Αθήνα, όπου γράφτηκε στη Νομική Σχολή. Ήταν κομμουνιστής από τα 15 του. Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου ήταν πολιτικός πρόσφυγας. Διετέλεσε εκφωνητής της Ελληνικής Εκπομπής του Ραδιοφωνικού Σταθμού της Βουδαπέστης και ανταποκριτής του Ουγγρικού Πρακτορείου Ειδήσεων στην Αίγυπτο κατά τη διάρκεια του πολέμου με το Ισραήλ, την Αγγλία και τη Γαλλία. Το 1951 αποσπάσθηκε στον τομέα της Προπαγάνδας. Λόγω της σοβιετικής επέμβασης στην Ουγγαρία τον Οκτώβριο του 1956, ήλθε σε επαφή με την ελληνική πρεσβεία στην Αίγυπτο και άλλαξε στρατόπεδο. Κατά τη διάρκεια της χούντας του καθεστώτος της 21ης Απριλίου 1967 κατέλαβε διάφορες κυβερνητικές θέσεις, αλλά μετά την επικράτηση του Ιωαννίδη απομακρύνθηκε. Μετά την πτώση της δικτατορίας γράφει σποραδικά σε εθνικιστικά έντυπα.

[21] Ο Αριστείδης Σκυλίτσης (1908-2006) ήταν δήμαρχος της πόλης του Πειραιά κατά την περίοδο της Χούντας.

[22] Θεόδωρος Πάγκαλος (1878 – 1952) Στις 25 Ιουνίου 1925 ο Θεόδωρος Πάγκαλος ηγήθηκε στρατιωτικού πραξικοπήματος και ανέτρεψε την κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου, με το επιχείρημα ότι η χώρα πήγαινε από το κακό στο χειρότερο, εξαιτίας της πολιτικής αστάθειας. Από την πρώτη στιγμή, δεν έκρυψε τις προθέσεις του: «Είμεθα κατάστασις. Δι' ημάς δεν υπάρχει Βενιζελισμός και Κωνσταντινισμός, διότι δεν υπάρχουν πλέον τα εκπροσωπούντα τα δύο ταύτα κόμματα, πρόσωπα. Ο μεν Βενιζέλος απέθανε πολιτικώς, ο δε Κωνσταντίνος φυσιολογικώς».

 

 

[23] http://www.grandlodge.gr

[24] Σώμα Ελλήνων Προσκόπων, Κανονισμός – Ηθικές Αμοιβές και Τιμητικές Διακρίσεις, Τεύχος Στ. (www.peth.gr/download/KAN_H8IKWN_AMOIBWN.pdf)

---

[1] Ηρόδ. 2, 73. Οβιδ., Μετ. 15,392 κ.ε. Τάκ., Ann.6,28. Πομπόν. Μέλα 3,83. Αχιλλ. Τάτιος 3,25. Αιλ., Περί ζώων 6,58. Φιλόστρ., Βίος Απόλλων. 3,49. Τζέτζ., Χιλ. 5,387-398. Πλίν., Φυς. Ιστ. 10,2. Σόλινος 33. Αμβρόσιος, De fide resurrections 99. Λακτ., De ave phoenice, passim. Σχολ. Στον Λουκάν., Phars 6, 680. Νόνν., Διον. 40,394 κ.ε. Κλαυδιανός, Phoenix (μικρά ποιήμ., αριθμ. 27 = Loed, τ. 2, σ. 222-230). Πρβ. J. HUBAUX και M. LEROY, Le Mythe du Phenix…, Λιέγη, 1939. F. SBORDONE, στο Rin. Ind. Germ., 1935, 1-46. A.J. FESTUGIERE, στο ΜΜΑΙ, 1941, 147-151

[2] Στην ελληνική μυθολογία με το όνομα Φοίνιξ, εκτός από το μυθικό πτηνό είναι γνωστός κυρίως ο  πατέρας της Ευρώπης για άλλους αδελφός.